De gebruiken rondom de kersttijd

Als in geen ander jaargetijde verandert Kerst de stemming en  het gedrag van de mensen. Tegenwoordig echter niet per se positief. Overgeleverd aan de roes van de consumptie en de jachtigheid van het dagelijkse leven, vergeten steeds meer mensen de ware betekenis van de gebruiken rondom de kersttijd. Om meteen maar even met de deur in huis te vallen: de oorspronkelijke betekenis heeft niets met de geboortedag van de veelzeggende meneer Jezus Christus in Bethlehem te maken, maar is terug te voeren tot de archaïsche zonnecultus van de oervolkeren.

Al eeuwenlang voor de uitbreiding van het christendom was het kerstfeest in alle Indo-Germaanse regio´s en ook elders verbreid. De Grieken vierden de geboorte van de god van het licht “Soter”, de Phrygiërs noemden hun zonnegod “Artis” en de Iraniërs vierden net zoals de Romeinen de aankomst van hun licht- en zonnegod “Mithras”. De Romeinen drukten met hun “Sol invictus” (de “onoverwinnelijke zon”) op bijzonder indrukwekkende wijze hun eerbiediging voor het sterke en krachtige uit. Bij onze rechtstreekse voorouders, de Germanen en de Kelten, was dit feest bekend onder de naam “Jul” respectievelijk “Yule” (in het Nederlands “Joelfeest”), waarbij concreet in Midden-Europa het begrip “winterzonnewende” gebruikelijk was.

Voor de Germanen uit het noorden had de terugkeer van het licht echter een hele andere indringender betekenis dan voor de Midden-Europeanen. Al met Samhain, de nacht van de doden, begint eind oktober de donkere tijd van het jaar. Veroorzaakt door het ruwe, harde klimaat en de strenge winters betekende het einde van de winter niets anders dan het overleven van de mensen in het hoge noorden te garanderen. Want de voorraden raakten langzaamaan op en zonder zonlicht was er geen akkerbouw en veeteelt, de levensbasis van de mensen uit het noorden, mogelijk. De bekendste Romeinse geschiedschrijver Tacitus berichtte in de 1^e eeuw na Christus, dat de Germanen de kersttijd voor een groot feestmaal met allerlei spelen gebruikten. De Griekse geschiedschrijver Procopius berichtte hierover, dat in de 6^e eeuw de mensen uit het noorden in deze tijd boodschappers naar de toppen van de hoogste bergen stuurden om uit te kijken naar de terugkerende zon. Op 21 december had de nacht het hoogtepunt van het jaar bereikt, want vanaf dat moment neemt het zonlicht weer toe. De terugkeer van de zon werd dan met Joelvuren en brandende zonneraderen gevierd, waarvan de laatste het dal in werden gerold.

Het heidense jaar, dat zich op de maan en de zon oriënteerde heeft elk 4 grote en 4 jaarfeesten, waarbij twee daarvan met een tussenruimte van ongeveer een half jaar bij elkaar horen. Zo komt de winterzonnewende, die afhankelijk van de stand van de sterren op 21 december valt, overeen met de zomerzonnewende op 21 juni. Ook is hier al in de heidense naam “Joelmaan” voor december de immense betekenis van het lichtfeest voor de Germaanse mensen herkenbaar.

Het begrip “Weihnachten” wijst in deze vorm al op zijn meervoud en bezit associaties met het oud-Duitse begrip “wjh”, dat “heilig” betekent. Daaruit kwam ook de afleiding naar “heilige nacht” voort. Weihnachten (Kerst) omvat een periode van precies 11 dagen en 12 nachten. Deze “stille tijd” ligt tussen het oude maanjaar en het nieuwe zonnejaar. Astronomisch is dat als volgt te verklaren: de aarde draait ongeveer 365 keer om zijn eigen as, terwijl hij rond de zon draait. Ook de maan draait om zijn eigen as, echter sneller dan de aarde. De maan heeft exact 29,5 dagen nodig om rond de aarde te draaien. Dan ontstaat er puur rekenkundig gezien een verschil tussen maand- en zonnejaar. Want 12 x 29,5 = 354 dagen in plaats van 365. Daarom wordt de tijd tussen 21 december en 1 januari niet bij het oude en ook niet bij het nieuwe jaar gerekend, maar vormt een aparte tussenfase. In deze “dode tijd” moet het werk stil liggen, moeten de mensen zich bezinnen en in de kring van de familie en de clan de terugkeer van het licht vieren.

Deze “twaalfden” werden ook wel “gure nachten” genoemd, waarin zich bijvoorbeeld de mythen en sprookjes van “Vrouw Holle” en “De wilde jacht Wodan – Odin” afspelen. Deze “Vrouw holle” werd, naarmate de tijd vorderde, de dodengodin “Hel”, “Hella” respectievelijk “Percht”, omdat de kou en de winter met de dood in verband werden gebracht. Waarbij deze verbinding niet alleen een negatieve kant had, maar ook een uiterst positieve, omdat zo de weg werd vrijgemaakt voor nieuw leven. “Hel” is zodoende niet alleen een doden-, maar ook een beschermgodin; maar waar we bij haar werkelijk aan toe zijn, blijft voor ons verborgen.

Vanaf de 10^e eeuw werd het woord “Hel” synoniem voor de onderwereld, waarbij dit begrip niet negatief mag worden opgevat. Pas de kerk maakte van deze wereld een kwellende plaats en creëerde daaruit de gruwelijke hel voor de “zondaren”. Door het massieve klokgelui in deze periode zouden de “boze heidense geesten” verdreven moeten worden. Iedereen kan echter heel duidelijk herkennen, dat de offergaven van onze voorouders in de vorm van appels, noten en honing waarschijnlijk nauwelijks geschikt geweest zouden zijn om demonen te verjagen.

Tijdens de wilde jacht rijdt de eenogige storm- en oorlogsgod van het godengeslacht der Asen op zijn witte achtbenige strijdros Sleipnir door de lucht op jacht naar het wild, bij voorkeur een everzwijn. Hierbij wordt hij begeleid door zijn beide raven Mugin en Munin (“de Gedachte en de Herinnering”) en zijn beide wolven Geri en Freki (“de Gierige en de Vraatzuchtige”). Op deze eeuwige jacht, die zich elk jaar herhaalt, maakt hij bij voorkeur gebruik van zijn speer Gungnir, die nooit zijn doel mist en hij wordt zowel begeleid door de gesneuvelde krijgers uit het Walhalla als door enkele uitverkoren sterfelijke helden. Over het algemeen moet deze jacht worden gezien als een zinnebeeld voor de doden- en voorouderverering, echter inclusief vanzelfsprekend ook de vruchtbaarheidscultus in de vorm van het streven naar groei. Voor deze periode werd er ook een speciaal Joelbier gebrouwen en met veel kaarsen en andere lichtversieringen, symbolisch gebak, warme honingwijn en een feestmaaltijd (bijvoorbeeld “Joelgalt” – kerstzwijn en “Joeltupp”(kersthaan) verlangde men naar de terugkeer van de zon.

Uiteraard dient ook de obligatoire kerstboom niet vergeten te worden. Onze voorouders hadden altijd al grote bewondering voor de unieke bomen- en plantenwereld. Zo werden er op heilige weiden feesten gehouden, werd de eik gewijd aan de god van de donder en vruchtbaarheid Thor en werden grote vergaderingen – Things genaamd – onder een grote boom gehouden. Ook in de noordse mythologie stelt de boom als zinnebeeld voor de uniciteit van de natuur het begin van het menselijke geslacht voor. Bijzondere betekenis is er ook voor de es, want de Germaanse wereldboom Yggdrasil vormt de basis van de noordse kosmologie. Daarom was het eigenlijk alleen maar logisch, om de boomcultus te behouden bij zo´n belangrijk feest als het Joelfeest. Overigens: ook de lichtkrans respectievelijk adventskrans is in zijn oorspronkelijke vorm een heidens cultusvoorwerp. Deze is wat betreft zijn functie te vergelijken met een grafkrans en diende zodoende ook voor doden- en voorouderverering. Ook de handelwijze was een andere: tegenwoordig wordt op de 1^e Advent een kaars aangestoken tot aan de 4^e Advent, wanneer er dus 4 kaarsen branden. Vroeger was het echter precies andersom: er werd met 4 kaarsen begonnen en met de toenemende afname van het licht, werd er steeds een kaars gedoofd; om zodoende de macht van de duisternis op passende wijze te kunnen onderstrepen, voordat dan op het Joelfeest de terugkeer van het licht op allerlei mogelijke wijzen gevierd kon worden.

Terug naar de relatie tot het christendom: Hoe kwam het er dan eigenlijk toe, dat Kerst tegenwoordig als een christelijk feest wordt beschouwd? Heel eenvoudig: de hoogwaardigheidsbekleders van de kerk dachten erover na hoe men de ongelovige heidenen het beste zou kunnen bekeren. Daarbij kwam hen het winterzonnewendefeest, dat immers in het hele Avondland verbreid was, bijzonder goed uit. Voor het eerst werd Kerstmis in het jaar 325 als christelijke feestdag genoemd. Paus Julius, die van 337 tot 354 de macht bezat, verplaatste toen de verjaardag van Jezus willekeurig naar de 25^e december. Willekeurig daarom, omdat in de oudste oorkondes van de christenheid over hele andere maanden en dagen werd gesproken. Dus waarom niet “twee vliegen in één klap slaan”, dacht toen vermoedelijk ook de kerk…

Bron:

http://fakten-fiktionen.net/2011/12/06/die-brauche-um-die-stille-zeit/#more-10455

Auteur: Ghostwriter

Vertaald uit het Duits door:

E.J. Bron (www.ejbron.wordpress.com)