Islamitische handel in Europese slaven

(Door: Emmet Scott – Vertaling: Petra de Geus)

Onder de sharia wetgeving was de positie van christenen nooit zeker en christelijke meisjes werden regelmatig gekidnapt door moslim rovers en verkocht in de harems van Constantinopel (vert: Istanboel) en Anatolië. Het is algemeen bekend dat, voor meer dan 1000 jaar, Arabische en moslim slavenhouders enorme aantallen mannen, vrouwen en kinderen roofden uit sub-Sahara Afrika. Wat niet zo bekend is, is dat zij even grote aantallen mensen uit Europa haalden. Net als met de Afrikaanse slavernij begon de Europese ook in de 7^e eeuw – kort na de opkomst van de islam – en ging, bijna ononderbroken, door tot de moderne tijd.

De moderne westerse cultuur, met zijn Anglo-centrische wereldbeeld, heeft een bijna obsessieve focus op de Europese slavenhandel in Afrikaanse slaven, een handel die in de late 15^e eeuw begon en halverwege het midden van de 19^e eeuw eindigde, maar ze lijkt weinig kennis van of belangstelling in de even intensieve moslim handel in Europese slavenhandel te hebben gedurende diezelfde periode. Dat is een vreemde zaak, vooral vanwege het feit dat, in het algemeen, de Europese slaven van de 15^e tot de 19^e eeuw door de moslims zeer slecht werden behandeld en omdat deze handel een langdurige, ontwrichtende invloed had op grote gebieden van het continent.

Zoals opgemerkt, begon de islamitische roof van Europese slaven bijna onmiddellijk na de opkomst van de islam op het wereldtoneel. Deze vroege slavenroof-tochten hadden een enorme invloed op de Europese beschaving en, zoals ik meer in detail heb betoogd in “Mohamed en Karel de Grote revisited”, veranderden ze het hele Middellandse Zeegebied in een oorlogszone, verbraken ze de eenheid van de oosterse en westerse tak van de Rooms christelijke tegenaanval, die in de 11e eeuw met de Reconquista en de Kruistochten de islamitische slaven-roven ietwat verminderden, maar gestopt werden ze nooit. En naar aanleiding van de opkomst in de 14e en 15^e eeuw van het Ottomaanse Rijk, werd de islam opnieuw offensief; en met deze vernieuwde agressie vond er een enorme expansie van de slavenhandel plaats.

Het is onmogelijk om precies te zeggen hoeveel slaven uit Europa werden gehaald in de 5 eeuwen van de opkomst van de Ottomaanse macht. Wat duidelijk is, is dat er drie gebieden voor slavenroof ontstonden. De eerste en belangrijkste is Zuidoost- en Centraal- Europa, waar de Ottomaanse legers jaarlijks aanvallen uitvoerden op christelijke gebieden (vert: om slaven te roven). Toen de Turkse legers noord- en westwaarts gingen, namen ze grote aantallen Europeanen als slaaf, waarvan het grootste deel werd verkocht in Constantinopel  en Anatolië. Het roven van christelijke gebieden was onophoudelijk en we horen dat “het voornaamste doel van de Ottomaanse rovers het verkrijgen van oorlogsbuit was. De belangrijkste buit bestond uit mensen die op de slavenmarkten voor een hoge prijs verkocht konden worden. Na een succesvolle aanval werden duizenden gevangenen naar de Ottomaanse markten gedreven. … Niemand was veilig in de aangevallen gebieden – adellijken en dienaren konden allemaal slaaf worden.” (Eniko Csukovits, “Miraculous escapes from Ottoman captivity” in Geza David and Pal Foder (eds.) Ransom Slavery along the Ottoman Borders (Early Fifteenth – Early Eighteenth Centuries, Leiden etc. Brill Academic, 2007) p. 5).

Net als in andere delen van de wereld prefereerden de moslim slavenhandelaren jonge vrouwen en jongens en deze leverden de hoogste prijzen in de Turkse gebieden op. De meeste van de jongens werden gecastreerd en moesten dienen als eunuch, terwijl de meisjes en vrouwen voorbestemd waren voor de harems van de Ottomaanse adel. Het moet niet voorgesteld worden, zoals sommigen doen, dat als een christelijk gebied was veroverd en onder Ottomaans  tribuut was gesteld, dat het dan immuun was voor de aandacht van slavenrovers. Helaas was dat niet het geval. Onder de sharia wetgeving was de positie van christenen nooit zeker, en regelmatig werden christelijke meisjes geroofd door moslim rovers en verkocht in de harems van Constantinopel en Anatolië. Daar komt nog bij dat het Ottomaans beleid was om christelijke jongens te rekruteren voor hun elitetroepen, de Janitsaren. Maar ze werden met geweld “gerekruteerd”, eigenlijk gekidnapt en ze werden door hun families nooit meer gezien. Dus, hoewel de Janitsaren, strikt genomen, niet als slaven beschreven kunnen worden, waren zij toch slachtoffer van kidnapping en gewelddadige bekering tot een vreemd geloof. We moeten ook opmerken dat rebellie tegen het Ottomaanse gezag, iets wat vaak genoeg gebeurde in Europa, altijd beantwoord werd met wrede represailles, inclusief massamoorden, marteling en knechting; zodat het totaal aantal Europeanen dat door de Ottomanen tot slaaf is gemaakt, door de eeuwen heen, tot enorme proporties groeide. Hoeveel is onmogelijk te zeggen, vooral omdat er geen betrouwbare gegevens beschikbaar zijn. Maar het is duidelijk dat het aantal in de miljoenen loopt, met schattingen variërend van 10 tot 40 miljoen.

Het tweede belangrijke gebied van de Ottomaanse slavenhandel is een brede band dat het tegenwoordige Oekraïne bevat en tot diep in Rusland gaat, tot Moskou en de Pools-Litouwse grens. Vanaf het midden van de 14^e eeuw werden deze gebieden onophoudelijk beroofd door geïslamiseerde Tataren van de Krim (Khanaat van de Krim), het huidige Kazachstan en Oost-Rusland (Nogai Horde). De ergste rooftochten vonden plaats vanaf 1441, toen de Krim, of het Krim Khanaat (dat groter was dan de Krim) onafhankelijk werd. Volgens de historicus Alan Fisher werden er tussen 1441 en 1774, toen de Russen het gebied veroverden, rond de drie miljoen Slavische boeren door de Tataarse rovers tot slaaf gemaakt (Alan Fisher, “Muscovy and the Black Sea Slave Trade, ”Canadian American Slavic Studies, Vol. 6 (1972), pp. 575-94). Zij werden bijna allemaal verkocht in het Ottomaanse Rijk, als eunuchen, haremvrouwen en galeislaven. Deze rooftochten, bij westerlingen zo goed als onbekend, worden door historici gezien als een belangrijke factor voor het achterblijven van de Russische economische en culturele ontwikkeling. Ze verhinderden de vestiging van bevolking van de Oekraïense steppelanden, een groot gebied dat uiteindelijk de graanschuur van Rusland zou zijn.

De slavenroof-tochten vonden plaats op jaarlijkse basis, en het lezen van verslagen is hartverscheurend. Beschouw de woorden van S. Herberstein, ambassadeur van Karel de Vijfde in Moskou in de 1520’s als hij de slavenroof expeditie van Mehmet Ghirey van 1521 beschrijft:

“Hij nam van Moskou zo een veelheid aan gevangenen dat het moeilijk geloofd kan worden; ze zeggen dat het aantal meer was dan achthonderd duizend, waarvan hij een deel aan Kaffa (vert: in die stad op de Krim bevond zich de grote slavenmarkt), aan de Turken verkocht en een deel doodde. De oude en zieke mannen, die bij verkoop niet veel op zouden brengen, werden aan de Tataarse jongeren gegeven, om ze te stenigen, in zee te gooien, of op elke manier te doden hoe ze maar wilden.”

Mikhalon de Litouwer schreef rond 1550 in zijn boek “De moribus Tatarorum Litanuorum et Moscorum”: “De Krim Tataren hebben meer slaven dan dieren. Daarom verkopen ze die aan andere landen. Veel schepen, vol met wapens, kleren en paarden komen naar hen toe van achter de Pontus en van Azië, en ze gingen weer terug met slaven. … Deze rovers waren altijd in het bezit van slaven, zowel voor de verkoop als voor hun eigen landerijen, en om thuis te voldoen aan hun wreedheid en eigenzinnigheid. In feite vinden we tussen deze onfortuinlijken vaak sterke mannen, die, als ze niet gecastreerd zijn, gebrandmerkt zijn op het voorhoofd of op de wang en die overdag gekweld worden door werk en ’s nachts in hun kerkers.” Het was om deze onophoudelijke roof tegen te gaan dat de Kozakken, bereden boerenkrijgers, werden geformeerd; en inderdaad, gedurende meer dan drie eeuwen vormden de Kozakken de voorhoede van het verzet tegen deze rovers.

Zoals we hebben gezien schatten Alan Fisher en andere historici dat er gedurende de drie eeuwen van Tataarse strooptochten ongeveer 3 miljoen Slavische boeren van Rusland, Polen en de Oekraïne gevangen zijn en verkocht aan de Ottomanen. Maar zelfs na de Russische verovering van de Krim stopte de handel in Europese christenen niet; de Ottomaanse slavendrijvers verplaatsen simpelweg hun aandacht naar het zuiden, waar de oude christelijke volken van de Kaukasus, Georgiërs, Osseten, Circassiërs (vert: Tsjerkessen) en Armeniërs nu het voornaamste object van hun roofzuchtige aandacht werden. Van deze regio werden, op zijn minst, een miljoen slaven getransporteerd naar de Turkse gebieden tussen de 17^e en late 19^e eeuw.

De derde regio voor Ottomaanse slavenroof-tochten waren de Middellandse en Atlantische kusten van het continent. Moslim piraten hadden natuurlijk Zuid-Europa al continu beroofd vanuit hun bases in Noord-Afrika, maar de zaken verslechterden in de 16^e eeuw, toen heel Noord- Afrika onder de soevereiniteit van het Ottomaanse Rijk kwam, hetzij direct als bestuurde gebieden of als autonome afhankelijke gebieden. Aangedreven door de vraag naar blanke slaven verder naar het oosten intensiveerden de Noord-Afrikaanse piraten hun activiteiten, waarbij zij duizenden schepen aanvielen en, binnen een paar decennia, uitgestrekte stukken van de Spaanse en Italiaanse kusten compleet onbewoond achter lieten. Van de 16^e tot de 19^e eeuw wordt er geschat dat de Barbarijse piraten tussen de 800.000 en 1,25 miljoen Europeanen in slavernij wierpen. Hun rooftochten strekten zich uit van de Middellandse Zee tot, in elk geval één keer, zo ver als Zuid-Amerika. Soms  roofden ze tot ver in de Atlantische Oceaan en namen ze slaven uit Frankrijk, Nederland, Engeland, Ierland en zelfs IJsland. Maar hun aandacht was hoofdzakelijk gericht op het westen van de Middellandse Zee, waaronder eilanden als Sicilië, Sardinië, Corsica, en de Balearen intensief leden. En hun rooftochten veroorzaakten hevige schade in kuststeden en – dorpen in Italië, Frankrijk, Spanje en Portugal.

Hoewel dit soort rooftochten voortduurden tot de 19^e eeuw was er een kleine verbetering aan het einde van de 17^e eeuw, toen Europese zeestrijdkrachten begonnen met reguliere patrouilles langs het westen van de Middellandse Zee en vergeldingsacties tegen de piratennesten in Noord- Afrika uitvoerden. Maar de schepen en kusten van christelijke staten zonder zulke effectieve bescherming bleven lijden tot de vroege jaren van de 19^e eeuw, en het was pas na de Napoleontische oorlogen en het Congres van Wenen in 1814-1815 dat de Europese machten besloten om de Barbarijse piraterij compleet te onderdrukken. Daarna volgden verschillende strafexpedities tegen Algiers en Sale in Marokko door de Britse marine, die bijna, maar niet helemaal, de mogelijkheden van de slavendrijvers om te roven, vernietigden. Niettemin zat de vrijbuiterij er bij de inwoners van deze regio zo diep in dat er nog verschillende incidenten waren tot de Franse veroveringsinvasie van Algiers in 1830. Op het hoogtepunt van hun activiteiten waren de Barbarijse staten zó machtig dat landen, inclusief de Verenigde Staten, tribuut betaalden om zich van aanvallen te vrijwaren.

Het is belangrijk om de invloed van deze activiteiten op Europa’s Mediterrane gemeenschappen vast te stellen. De christenen van de eilanden, vooral Sicilië, Sardinië, Corsica en de Balearen, moesten leven met de eeuwigdurende bedreiging van verrassingsaanvallen, en er kan geen twijfel over bestaan dat zulke omstandigheden een onuitwisbare indruk hebben nagelaten. De paranoïde cultuur van bloedwraak, moord en vendetta, waarvoor vooral Sicilië en Corsica zo beroemd zijn geworden, moet gezien worden in het licht van het aanhoudende geweld in deze landen door islamitische piraten. Ter vergelijking zou je je de waarschijnlijke invloed op de mensen van de Britse eilanden en Noord-Europa voor moeten voorstellen als de rooftochten van de Vikingen duizend jaar zouden hebben geduurd. En in deze context is het misschien waard om op te merken dat het woord “maffia” van Arabische oorsprong lijkt te zijn.

Hoe zit het met het totaal aantal Europeanen dat door de Ottomaanse Turken en hun bondgenoten in slavernij is gezet tussen de 15^e en 19^e eeuw? De mainstream schattingen stellen dat ongeveer 1 miljoen mensen werden genomen door Barbarijse piraten; ongeveer 3 miljoen door de Krim Tataren van Rusland en Oekraïne; ongeveer 1 miljoen door de Turken en Tataren van de Kaukasus en ongeveer 10 miljoen (de meest conservatieve schatting) door de Ottomanen zelf uit Centraal-Europa en de Balkan. Dat maakt het een totaal van 15 miljoen mensen – veel meer dan Europese slavenhandelaren in deze periode uit Afrika haalden. Dit is een feit dat tamelijk verborgen is voor het publiek en onbekend is voor haast iedereen in West-Europa en Noord-Amerika. En de omstandigheden voor die Europese slaven in het Ottomaanse Rijk waren onnoemelijk veel slechter dan wat de Afrikanen in Amerika hebben moeten doormaken. De laatsten werkten doorgaans op plantages en hen werd toegestaan, ze werden er zelfs toe aangemoedigd, om te trouwen en families te hebben. Daarentegen hadden de Europeanen in de islamitische gebieden (Dar al-Islam) een verschrikkelijk lot. Geschikte mannen werden in het algemeen gebrandmerkt en kregen eindeloos zwaar werk, ofwel als galeislaven of als mijnwerkers. Hen werd niet toegestaan te trouwen, enig familieleven te hebben of zelfs maar vrouwelijk gezelschap. Jonge jongens werden zonder onderscheid gecastreerd – en verkracht – terwijl vrouwen waren bestemd voor de seksslavernij in de harem.

De humanitaire impuls om de slavernij te beëindigen vanaf de late 18^e eeuw kwam uitsluitend uit het christelijke westen, en halverwege de 19^e eeuw was dit proces in de meeste christelijke landen voltooid. Dat slavernij niet langer meer bestaat (tenminste officieel) in de meerderheid van de moslimlanden komt uitsluitend door inspanningen van westerlingen, en in feite hebben moslimsamenlevingen aan alle pogingen van de Europeanen in de 19^e en 20^e eeuw om de slavenhandel in Afrika uit te bannen, krachtig weerstand geboden.  Het was pas in de 2^e helft van de 20^e eeuw dat slavernij in de Golfstaten en op het Arabische schiereiland uiteindelijk werd afgeschaft – na intensieve westerse druk. Wordt het geen tijd om deze informatie door te geven aan studenten in onze scholen en lessen?

Bron:
www.newenglishreview.org
Auteur: Emmet Scott

Vertaald uit het Engels door:
Petra de Geus (juni 2017)
(voor www.ejbron.wordpress.com)

Tot slot een Oekraïens volksliedje:

The fires are burning behind the river—
The Tatars are dividing their captives.
Our village is burnt  And our property plundered.
Old mother is sabred
And my dear is taken into captivity.

Noot van de vertaler: In de originele tekst wordt afwisselend gesproken van “Ottomaans” en “Turks”. Om het evenwichtiger te maken, heb ik Ottomaans gebruikt wanneer dat in de tekst werd gedaan. Ik heb dit gedaan omdat mensen zouden kunnen menen dat Ottomaans iets anders is dan Turks. De naam Ottomaans wordt in het algemeen gebruikt voor het Turkse rijk voordat Atatürk aan de macht kwam, die het Ottomaanse Rijk hervormde tot Turkije. Hetzelfde heb ik gedaan voor de combinatie Constantinopel/Istanboel.

Bijschrift van de vertaler: Het is onbegrijpelijk dat er over dit onderwerp, blanke slavernij, zo weinig bekend is. Het wordt hoog tijd dat dit onderwerp in de aandacht komt. Het is des te navranter dat zo iemand als Sylvana Simons wegens het Nederlandse slavernijverleden haar toevlucht zocht tot DENK, want de Turken waren de grootste slavenhandelaren ter wereld. Hieruit blijkt het opportunisme van zowel de verongelijkte zwarte Nederlanders als van de Turken – elke coalitie is goed als het de Nederlanders maar in een slecht daglicht stelt. En de Turken zullen uit zichzelf geen mond opendoen over hun gigantische slavernijverleden.  Natuurlijk, wij hebben als Nederlanders aan slavernij gedaan, dat wil ik niet goedpraten. Maar we hebben de slavernij niet uitgevonden en we deden niet iets anders dan wat andere landen in die tijd ook deden. Verder waren Nederlanders geen slavenrovers, dat roven gebeurde door de moslims en de Afrikanen zelf. En tot slot: wij hebben de slavernij wel afgeschaft! In de islam geldt slavernij als een geheiligd gebruik, want Mohammed deed het. Dus in plaats van verongelijkt te doen, zou ik zeggen: wees blij dat de slavernij, althans in de westerse landen, is beëindigd.

Voor wat betreft de Islamitische wereld zijn de vooruitzichten minder gunstig. De “Islamitische Staat” heeft al laten zien dat een Arabische of islamitische Renaissance slavernij inhoudt. Dat weten de Yezidi vrouwen maar al te goed. Islamitische landen zullen, naarmate ze meer macht verkrijgen, ten aanzien van de slavernij zeer waarschijnlijk minder terughoudend worden.