Waarde collega Ferdinand Domela Nieuwenhuis

(Door: “Taljaard”)

Hoewel wij vandaag, 18 november 2019, uw honderdste sterfdag kunnen gedenken, voel ik mij niettemin gedrongen om u dit schrijven te doen toekomen. Mag ik u ”collega” noemen, omdat u net als ondergetekende een theologische opleiding hebt gevolgd. Van mijn tienerjaren af aan heb ik een bovengemiddelde belangstelling gekoesterd voor uw levensloop en de beweegredenen, die u er destijds toe drongen om in 1872 uw ambt als Doopsgezind predikant neer te leggen. En u vanaf die tijd nog uitsluitend in te willen zetten voor de emancipatie van de door de toenmalige maatschappelijke en politieke elite schandalig uitgebuite en onderdrukte eenvoudige mensen. Hoewel grotendeels berustend op subjectieve speculatie zou ondergetekende zich in uw tijd hoogstwaarschijnlijk achter u hebben geschaard.

Uw tijdgenoot, en ambtgenoot, Abraham Kuyper heeft u in zijn correspondentie met u ook meermalen zijn feitelijke sympathie voor uw streven meegedeeld. Hij wees echter de methoden waarvan u zich meende te moeten bedienen, alsmede de denkbeelden waarop u zich baseerde, steeds scherper af. Niettemin zijn u en Kuyper nooit echt elkaars vijanden geworden. Omdat zowel u als hij in elkaar een diepe geestelijke verwantschap en een wederzijds doel konden onderkennen. En zowel hij als u worden in de geschiedenis van ons land vandaag de dag terecht als mannen van bovengemiddeld formaat beschouwd.

En het was ook bepaald een rake en welhaast profetische observatie van uw kant, dat u hem in 1901, bij het aanvaarden van het ambt van minister-president, aldus schriftelijk waarschuwde: ”Wanneer gij U tot daadwerkelijke uitoefening der regeeringsmacht verlaagt, amice, zult ge gedwongen worden om nagenoeg alles waar U zich de afgelopen 30 jaren voor hebt ingezet onder Uwe handen afgebroken te zien. Want gelijk eensch Pontius Pilatus zal men U dan dwingen om Christus, waar gij nog zoo diep in gelooft, te laten kruisigen. Omdat het eenige alternatief dan voor U het opgeven deezer regeeringsmacht zal blijken te zijn. ”

Ook hebt u in 1913 het volgende aan een andere geestverwant van u, Pieter Jelles Troelstra, naar aanleiding van zijn streven naar algemeen kiesrecht, geschreven: ”Voor den arbeiders is het volkoomen onverschillig, of zij slaven zijn van het kapitalisme, dan wel van den staat. Men houde teevens in het oog, dat tyrannen geene slaven maken, doch dat slaven tyrannen maken. Indien een volk slaafs en kruiperig is, dan ontstaat tyrannie. Doch indien het niet slaafs is, zoo zal er voor tyrannen geen plaats zijn.”

In deze twee citaten valt een grote scherpte van geest te onderkennen. Vooral het laatste citaat is nog steeds onverminderd actueel, en geheel en al op de huidige tijd te betrekken.

Het was u niet gegeven om uw hoge idealen verwerkelijkt te zien. En de Eerste Wereldoorlog, waar blunderende Europese elites een heel continent in een afgrijselijke en ongeëvenaard bloedige catastrofe wierpen, was voor u een zodanige desillusie, dat u in 1919, op 72-jarige leeftijd, als een gebroken en verbitterd man, bent gestorven. De 11 jaar oudere Kuyper heeft u slechts elf maanden overleefd. En ook voor hem was deze Eerste Wereldoorlog een grote deceptie, omdat hij in wezen net zo’n vredelievend mens was als u. En daarom bijvoorbeeld ook de slepende Atjeh-oorlog in 1901, bij het aanvaarden van zijn ambt als minister-president, direct liet stopzetten. Deze oorlog werd pas in 1911, zes jaar nadat Kuyper was afgetreden, weer opgepakt. En tussen 1914-1918, buiten het zicht van de toenmalige grote mogendheden en op een buitengewoon bloedige en wrede manier, beëindigd.

Hij heeft het, net als u, ook niet hoeven mee te maken, dat een koloniale houwdegen en een grootaandeelhouder van de Bataafsche Petroleum Maatschappij, de latere Koninklijke Shell, als Hendrik Colijn namens zijn partij, de A.R.P., minister-president van Nederland kon worden. Zowel hij als u zouden daar vrijwel zeker geen goed woord voor over hebben gehad.

U hebt tijdens uw levensdagen de communistische en socialistische theorieën van Marx, en later het anarchisme van Bakoenin en Proudhomme, omarmd. Gezien het feit dat u de praktische gevolgen van het denken van Marx, die zich gedurende de eeuw na uw overlijden, tot aan de dag vandaag, op een rampzalige manier wereldwijd manifesteerden, reeds vroeg kon inzien, en u deze denkbeelden daarom al omstreeks de eeuwwisseling verwierp, kan u veel minder worden verweten dan de latere Nederlandse sociaaldemocraten en communisten. Want u wees de combinatie van ongebreidelde staatsmacht en communisme of socialisme expliciet af. Omdat u, met uw scherpe en kritische geest, meer dan vrijwel alle toenmalige maatschappelijke hervormers, al heel vroeg inzag waar dit toe zou leiden. Zoals u dat ook al in 1910 aan Henriette Roland Holst schreef: ”Het is zeer goed denkbaar, dat men een communistische dictatuur van het proletariaat verkrijgt, welke er zorg voor draagt dat aan de behoeften der maag zou kunnen worden voldaan. Doch dat daarom nog geenschzins de vrijheid aller deel is.”

Zowel de PvdA als Groen Links, en waar het uw antireligieuze vrijdenken betreft ook D’66, beschouwen u vandaag de dag als een van hun historische wegbereiders. Maar ondergetekende waagt het om het in hoge mate te betwijfelen dat u de huidige conglomeratie van neo liberaal en globalistisch roofkapitalisme en een verwaterd zogenaamd cultureel marxisme, waar zij zich achter scharen, in combinatie met een federatieve Europese staatsmacht, zou goedkeuren. Laat staan dat u dit als ”progressief” zou beschouwen.

De basis van uw denken en uw hele drijfveer was het Bijbelse en Oud-Testamentische rechtvaardigheidsbeginsel. Daar hebt u zelfs de titel van het door u gestichte blad ”Recht voor Allen” aan ontleend. Het is als betreurenswaardig te beschouwen dat u het transcendente en spirituele onderdeel van de Bijbel hebt menen te moeten verwerpen. Want hierdoor hebt u ook het introspectieve gedeelte van dit geschrift verworpen. En daarmee een hoofdoorzaak van ons in deze wereld en ook nog steeds in deze tijd omringende onrecht, de basale menselijke en psychisch-geestelijke conditie, ook verworpen. Door u in plaats daarvan exclusief op de verwezenlijking en de bevrediging van de menselijke behoeften te richten, werd uw kijk op mens en wereld eenzijdig antropocentrisch. En daarom ook in hoge mate idealistisch en onrealistisch. Want waar de Bijbel ons heel realistisch en onomwonden zegt dat de mens geneigd is tot alle kwaad en in staat tot niets goeds, moest u het tegendeel daarvan prediken en uitdragen. Anders zou uw hele wereldbeeld en alles waar u in geloofde, en tevens uw hele persoonlijke identiteit op baseerde, niets betekenend zijn. Daarom moest u uzelf ook vereenzelvigen met de toenmalige zogenaamde ”Gutmenschen.”

Het bleek u echter telkens weer dat deze mensen net zo  benepen, kleingeestig en bekrompen waren als de meest stijl calvinistische ”fijnen”, waar u in uw jeugd als Doopsgezind predikant zo’n enorme weerzin tegen had. En vaak ook uit deze kringen afkomstig waren. Kleinburgerlijke seculiere farizeeërs, die het veelal alleen maar ging om aan de wereld en de mensheid te laten zien hoe goed en deugdzaam zij toch wel niet waren. En die zich in de regel net zo weinig aantrokken van het lot van hun verdrukte en uitgebuite medemensen als de eerste de beste kapitalistische liberaal. En zich toelegden op vegetarisme en geheelonthouding; net zoals een jaar of vijftien na uw dood een andere pseudo-intellectuele, narcistische en zelf-manifesterende, vegetarische en geheel onthoudende progressieve maatschappelijke hervormer de macht in Duitsland wist te grijpen.

U was geestelijk en intellectueel duidelijk een aantal maten te groot voor deze toenmalige narcistische zelf-manifestanten. En dat was ook een van de redenen waarom u zich uiteindelijk met walging van de sociaaldemocraten en de communisten hebt afgekeerd. En het zou u hoogstwaarschijnlijk met net zo’n diepe walging vervullen wanneer u zou weten hoe de huidige kleinburgerlijke en bekrompen narcistische zelf-manifestanten zich met de tegenwoordige sociaal-maatschappelijk elite hebben vereenzelvigd, of daar zelfs voluit deel van uitmaken. Maar wel menen met uw geestelijke erfgoed aan de haal te kunnen gaan. Zodat de kleinen van geest en visie, waar u uw hele leven tegenop gelopen bent, zowel in de hedendaagse academische wereld, het gehele bestuurlijke apparaat, mitsgaders vrijwel de hele politiek en de media, de lakens uitdelen. En inhoudsloze, maar mediagenieke, voorgeprogrammeerde poseurs en trekpoppen daartoe als hun voormannen en voorvrouwen vooruit schuiven, die dan voorgekauwde sentimentele en subjectieve clichés als ‘wetenschappelijk gefundeerde’ uitspraken de wereld in slingeren. En waar het overgrote deel van de massa nog intrapt ook.

Vandaag is het honderd jaar geleden dat u het tijdelijke met het eeuwige hebt verwisseld. Drie dagen voor uw dood zei u tegen een vertrouweling: ”Wel Reinders, het zou wel eens beter kunnen gaan met de beweging wanneer ik er niet meer zal zijn.” Maar ook daarin hebt u zich deerlijk vergist. Met al uw gedrevenheid, inzicht, geestkracht en visie moeten wij nu beiden inzien dat uw idealistische utopisme op een totale mislukking is uitgelopen. Uw nagedachtenis wordt dan in bepaalde kringen soms nog wel eens in leven gehouden. Maar uw geestelijk erfgoed is vandaag de dag net zo definitief en voorgoed dood als u dat bent. Terwijl het traditionalisme, het Joods Christelijke culturele erfgoed, zowel als het idee van de natiestaat, waar u zich tegen keerde, altijd levend is gebleven. En vandaag de dag zelfs weer een renaissance doormaakt.

U hebt uw grote intellectuele gaven en geestkracht ingezet om het lot van uw minder bedeelde medemensen te verbeteren. Vooral in uw tijdsbestek moet dit als een eerzaam en nobel streven worden beschouwd. Daarom kan ondergetekende uw persoonlijke nagedachtenis als mens ook nog wel respecteren. Maar de denkbeelden waarop u zich aanvankelijk meende te moeten baseren om dit streven te verwezenlijken, worden dat zeer zeker niet. En ik zou u tot in de grond van mijn wezen haten, zoals ik een Lenin, een Trotski, een Stalin, een Mao en een Hitler haat, wanneer u niet bijtijds zou hebben ingezien waar staatssocialisme in de praktijk toe leidt.

En dat deze narcistische zelf-manifestanten, hypocrieten en kleingeestige deugers uiteindelijk een monsterverbond zouden aangaan met de door u zo fel bestreden sociaal-maatschappelijke elite had u onmogelijk kunnen voorzien. Het zij u daarom te vergeven, waarde collega. En rust in vrede.

Door:
“Taljaard”
(voor www.ejbron.wordpress.com)