De middeleeuwse katholieke kerk heeft misschien geholpen het westerse individualisme te stimuleren

Henry V., de koning van Engeland, trouwt in 1420 met Catharina van Frankrijk.

(Door: Sujata Gupta – Vertaling: Peter Rissing)

Een nieuwe studie toont aan dat vroege religieuze decreten gezinnen transformeerden en die, op hun beurt, hele samenlevingen. In de Middeleeuwen verbood de vroeg-katholieke kerk het huwelijk tussen zelfs verre familieleden. De resulterende transformatie in de gezinsstructuur verklaart deels waarom westerlingen tegenwoordig individualistischer zijn, suggereert de studie.

De vroege katholieke kerk

In de Middeleeuwen hebben decreten van de vroege katholieke kerk een massale transformatie in gezinsstructuren teweeggebracht. Die verschuiving verklaart, althans gedeeltelijk, waarom de westerse samenlevingen vandaag de dag meer individualistisch, non-conformistisch en vertrouwend zijn in vergelijking met andere samenlevingen, suggereert een nieuwe studie.

De wortels van die westerse mentaliteit gaan ongeveer 1500 jaar terug, toen een tak van het christendom die zich later ontwikkelde tot de Rooms-katholieke Kerk, zich door Europa en daarbuiten verspreidde, zo rapporteerden de menselijke evolutiebioloog Joseph Henrich en zijn collega’s in de ‘Science’ van 8 november 2019.

Leiders van die tak raakten geobsedeerd door wat zij als incest zagen, zeggen de onderzoekers, en lanceerden een “huwelijks- en familieprogramma” dat uiteindelijk huwelijken tussen zelfs verre neefjes, stiefouders en schoon-families verbood. Het beleid van de kerk moedigde ook het huwelijk door  middel van vrije keuze aan in plaats van gearrangeerde huwelijken, met echtparen die gescheiden leefden van uitgebreide familieverbanden in kleine kerngezinnen.

Met behulp van historische, antropologische en psychologische gegevens laten Henrich en zijn collega’s zien dat het beleid van de kerk heeft bijgedragen aan het ontrafelen van de hechte, samenhangende familienetwerken die tot dan hadden bestaan. Op plaatsen die onder de invloed van de kerk stonden, is er een westerse mentaliteit ontstaan, zegt het team.

“De menselijke psychologie en het menselijk brein worden gevormd door de structuren die we ervaren en de meest fundamentele van de menselijke instellingen zijn onze verwantschappen en de organisatie van onze gezinnen,” zegt Henrich van de Harvard Universiteit. “Een bepaalde tak van het christendom raakte hierdoor geobsedeerd en veranderde de richting van de Europese geschiedenis.” Maar gedragseconoom David Huffman van de Universiteit van Pittsburgh dringt aan op voorzichtigheid bij het interpreteren van de nieuwe resultaten. “Ik ben er vrij zeker van dat ze deze correlaties vinden,” zegt hij. “Ik ben gewoon niet volledig overtuigd van het oorzakelijk verband tussen verwantschap en al die andere [psychologische] variabelen”.

WEIRD

Over de hele wereld bestaat er veel variatie tussen de psychologische overtuigingen en gedragingen van verschillende samenlevingen. Maar over het algemeen zijn individuen in Europese landen en andere landen van Britse afkomst meer individualistisch en onafhankelijk en minder conform en gehoorzaam. Deze samenlevingen worden vandaag de dag beschreven als: Western, educated, industrialized, rich and democratic, of kortweg WEIRD. (Henrich bedacht deze afkorting in een verkennende studie in 2010 in Gedrags- en Hersenwetenschappen).

Om te begrijpen hoe die westerse mind-set zou kunnen zijn ontstaan, begon Henrich’s team met het in kaart brengen van de wereldwijde verspreiding van die tak van het christendom, bekend als de Westerse Kerk, voorafgaand aan het jaar 1500, toen het huwelijksprogramma zijn hoogtepunt bereikte. Het team zoomde vervolgens in op de verspreiding van het bisdom, oftewel de administratieve centra van de kerk, over 440 regio’s in 36 Europese landen van 550 tot 1500. Die verspreiding werd in kaart gebracht naast de blootstelling aan de Oosterse Kerk, die zich ontwikkelde tot de Orthodoxe Christelijke Kerk, die niet zulke sterke taboes tegen “incest” innam.

Vervolgens beoordeelden de onderzoekers hoe verschillende niveaus van blootstelling aan de kerk en haar gezinsbeleid van invloed waren op de kracht van de gemeenschaps- en gezinsinstellingen. Voor een kwalitatieve benadering gebruikten de auteurs een bestaande antropologische en historische database van 1291 populaties die vóór de industrialisatie werden waargenomen.

Incest

Door zich te richten op elementen van de gezinsstructuur, zoals huwelijken tussen neven en nichten, bewoningspatronen en aanwezigheid of afwezigheid van polygamie, toonde het team aan dat “verwantschap” (nauwe banden met een uitgebreide clan die verder gaat dan alleen de directe familie) afnam in gebieden die blootgesteld zijn aan de kerk. Toen de onderzoekers inzoomden op het aantal huwelijken tussen neven en nichten, ontdekten ze dat voor elke 500 jaar dat een land onder de invloed van de Westerse kerk doorbracht, dit type huwelijk met 91% daalde.

Tot slot evalueerden de wetenschappers die transformatie in gezinsstructuur naast veranderingen in psychologische overtuigingen en gedrag. Op basis van bestaande gegevensbronnen op 24 psychologische gebieden, zoals individualisme, creativiteit, conformiteit, eerlijkheid en vertrouwen, stelden de onderzoekers vast dat hoe langer een bevolking aan de Westerse Kerk werd blootgesteld, hoe hoger haar individualisme, non-conformiteit en het vertrouwen van vreemden.

‘Gekerkt’ worden

Een blik op landen gecategoriseerd naar hun kerkelijke ervaring (stippen, diamanten, driehoeken) suggereert dat de ontbinding van de traditionele familiestructuren door de vroege katholieke kerk in de Middeleeuwen het aantal huwelijken tussen neven en nichten heeft verminderd (links). Dat hangt samen met geïntensiveerd individualisme, non-conformiteit en het vertrouwen van vreemden (centrum), bekend als WEIRD-kenmerken, of die in westerse, opgeleide, geïndustrialiseerde, rijke en democratische landen voorkomen. Die gedragsverandering is zwakker in regio’s die blootgesteld zijn aan de Oosterse Kerk (rechts), waar de taboes tegen het trouwen van neven en nichten niet zo sterk zijn.

Dit samenspel tussen geschiedenis, familiestructuur en psychologie beïnvloedt de moderne tijd,zeggen de auteurs. In Italië bijvoorbeeld was de invloed van de Westerse Kerk tot ver in de Middeleeuwen beperkt tot het noordelijke en centrale deel van het land. Uit gegevens op basis van Vaticaanse archieven blijkt dat huwelijken tussen eerste neven en nichten in het noorden bijna niet bestonden, maar gemiddeld 3,5 tot 5 % van huwelijken in het verre zuiden van 1910 tot 1964 uitmaakten, zo vonden de onderzoekers.

Bloeddonor

De gemiddelde bloeddonatie van het land (een indicatie voor het vertrouwen van vreemden) bedroeg ongeveer 28 zakken bloed voor elke 1.000 mensen, volgens gegevens uit 1995. Maar de auteurs vonden bijvoorbeeld dat een verdubbeling van het aantal huwelijken van eerste neven en nichten in een bepaald gebied verband hield met een daling van de bloeddonaties met ongeveer 8 afnamezakken per 1.000 mensen, wat suggereert dat er meer wantrouwen is ten opzichte van vreemden onder de mensen daar. Op dezelfde manier neigden Italianen uit gebieden met een hoger percentage incesthuwelijken er meer naar dan andere Italianen om bankinstellingen te wantrouwen. Zij gaven er de voorkeur aan om leningen van familie en vrienden aan te nemen en hun geld in contanten te houden.

Bron:
www.sciencenews.org
Door: Sujata Gupta

Vertaald uit het Engels door:
Peter Rissing
(voor www.ejbron.wordpress.com)