Afschaffen horigheid in Nederland slechts 62 jaar eerder dan afschaffen slavernij in de koloniën

(Door: “Malpaso”)

Als we denken aan horigheid is ‘ons’ slavernijverleden tot halverwege de 19e eeuw weer eens actueel. In Europa kennen we de horigen en lijfeigenen. Geschiedenisboeken van ‘Nederland’, die vooral de geschiedenis van Holland beschrijven, wekken de indruk dat dit alleen maar in de middeleeuwen voorkwam, dit is echter in vele provincies tot ver ná de middeleeuwen doorgegaan. In 1860 kwam officieel de afschaffing van de slavernij in Indië, in 1863 in Suriname en Antillen. In Nederland vond de officiële afschaffing daarvan slechts 62 jaar daarvoor plaats; de erfelijke horigheid werd pas afgeschaft bij de Staatsregeling voor het Bataafsche Volk 1798, na de Bataafse Revolutie, als gevolg van de Franse Revolutie iets eerder.

Op het agrarische platteland kwamen echt zelfstandige boeren met eigen land en vee niet zo heel veel voor. Anderen hadden er een pachtboerderij en moesten meer dan de helft van hun oogsten afstaan aan de grondbezitter. De landarbeiders vormden er de grote meerderheid. Zij moesten werken op het land van een heer of herenboer. Deze landarbeiders leefden in kleine huisjes, bij de (here)boerderij. In genoeg landelijke gebieden was het echter nog erger. Men kan dat teruglezen in oude administratieve stukken van de meer binnenlands gelegen regio’s. In 1729 maakte een rentmeester van Aefferden een lijst op van belastingen en inkomsten. Hij vermeldt daarin: “In het ambt zien we naast de gebruikelijke cijnzen nog de lijfinkomsten van lijfeigenschap en vrijkopinge”. In Limburgs Jaarboek XVIII, 1912, staat een artikel van Dominee Henrichs over lijfeigenen tot aan de Franse Tijd: “De voogdij Geldern… is vroeg in handen gekomen van de hertog van Gelre. Oorspronkelijk waren zowel een aantal mensen in de stad, maar nog meer in de dorpen horig. Zij woonden soms op laathoven, soms ook op vrije hoven. Maar het betekende dat ze in beide gevallen toebehoorden aan de voogd.” Zelfs als een horige trouwde, moest hij belasting betalen aan de heer. In de loop van de tijd kwamen er wel steeds meer mogelijkheden om zich als lijfeigene vrij te kopen, maar de bedragen daarvoor waren zo hoog, dat er zelfs kort voor de Bataafse Revolutie nog steeds lijfeigenen waren in Nederland. Zij waren gebonden aan het land waarop zij moesten werken. Uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht waren er in één hand, hun heer was ook het officiële ‘gezag’ en deed in zijn gebied ook de rechtspraak, men kon er dus niet aan ontkomen: de verhoudingen waren ‘wet’.

Een mooi gedocumenteerd voorbeeld hiervan is het geval van een zekere Jakob Passens, die ondanks draconische regels, tóch in 1738 zichzelf met vrouw en 6 kinderen kan ‘bevrijden’ van deze erfelijke horigheid. Onder deze voorwaarden:

– Het kost hem 202 rijksdaalders; (1 hectare grond kostte toen 200 gulden: 5 jaarsalarissen)
– Elk jaar moet hij de voogd (de heer) een belasting betalen van 12 stuivers
– Bij zijn dood moet er 7 gulden en 6 stuivers betaald worden
– Hun woning, bezit van de voogd moet door hen zelf onderhouden worden
– Mocht hij gaan wonen in een andere woning van de voogd dan worden zij opnieuw horigen

Deze horigheid was erfelijk, net als bij de slaven overzee. Ook in Nederland waren er mensen die werden geboren in horigheid en stierven in horigheid. Horigheid en lijfeigenschap waren andere woorden voor slavernij; die al in circa de 5^e eeuw in Europa werd ingevoerd. Een systeem waarbij personen eigendom zijn van een ander persoon, alleen maar om het fortuin van de een nog te vergroten ten koste van het leven van een ander; zwart of blank maakt daarbij niets uit, het waren allebei slaven van de heer. Het kon dus zijn dat mensen, bij afschaffing hiervan met de ‘Staatsregeling voor het Bataafsche Volk’, een totale familiegeschiedenis van 12 eeuwen horigheid hadden gehad. De eerste excuses daarvoor moeten nog komen, want de bestuurders van toen zijn net zo goed de voorlopers van onze huidige Staat als in het geval van het Nederlandse slavernijverleden overzee het geval is.

Ik heb een ver familielid die de stamboom van onze hele familie heeft uitgezocht, via oude archieven en erg oude kerkarchieven. Daarin vond hij van voorouders geboorte, overlijden, huwelijk, kinderen, woonplaats en beroep; hij kon gegevens vinden tot begin 17^e eeuw. Een saai lijstje, want tot circa het jaar 1800 staat er als énige beroep: landarbeider en als énige woonplaats hetzelfde dorp, pas daarna komt er variatie zowel qua beroep als woonplaats. Men kan ervan uitgaan dat in al die eeuwen die hij niet meer kon vinden deze lijst er hetzelfde heeft uitgezien, want je werd erin geboren. Niet een indrukwekkend voorgeslacht: al mijn voorouders tot ruim 200 jaar geleden hebben een vorm van horigheid gehad.

En ik denk dat dit voor vele Nederlanders met voorouders van het platteland (ooit 75% van de bevolking) niet veel anders is, behalve dan het kleine percentage daarvan dat afstamt van adel, heren, herenboeren en vrije lokale ambachten. De meeste mensen waren ook toen al níet verantwoordelijk voor slavenhandel, niet voor plantages, niet voor het vervoeren van slaven, en al zeker niet verantwoordelijk voor het hebben van slaven, omdat ze namelijk zélf in soortgelijke condities leefden. Laat die excuses voor dat vuile slavenverleden overzee maar komen van de nazaten van de kooplui, plantagehouders, aandeelhouders van de ‘Compagnieën’, die allemaal in oude archieven te vinden zijn, en die daar de basis van hun vermogens aan te danken hebben. Maar bespaar de gewone Nederlander dit soort nonsens. De grote massa ‘wij’, of ‘de’ Nederlanders zijn hier nooit verantwoordelijk voor gewéést, toen niet en nu al helemaal niet. Dezelfde types die dáár slaven verhandelden, onderdrukten en misbruikten, deden zolang ze ‘wettelijk’ de kans kregen híer précíes hetzelfde met mensen, mensen die net als slaven daar bezitloos en rechteloos waren. En die nú nóg eens verraden worden.

Door:
“Malpaso”
(voor www.ejbron.wordpress.com)