Bespreking van “De meeste mensen deugen”

(Door: Nicolai)

“De meeste mensen deugen”; een misleidend boek, representatief voor de cultuur van verdwazing

De bestseller “De meeste mensen deugen” (2019) van Rutger Bregman wordt alom geprezen, omdat hij exact aansluit bij het in de samenleving dominant heersende romantisch marxistische narratief. Bregman schudt zijn lezers niet wakker met nieuwe, verontrustende denkbeelden, integendeel: hij bevestigt hetgeen we al vinden en willen blijven vinden; vandaar het succes van dit boek. Ongetwijfeld een prettig boek om te lezen. Ons wordt immers verteld dat de mens zo slecht niet is en dat ook hier het Christendom het dus weer eens bij het verkeerde eind heeft.  

Het boek haalt eenzijdig historische voorbeelden aan, veel ervan gerelateerd aan de Tweede Wereldoorlog. De voorbeelden zijn zo afkomstig uit de auteur zijn eigen ideologie, die hij met diezelfde voorbeelden dan ook weet te bevestigen. Maar daarbij gaat hij voorbij aan hoe de mens werkelijk functioneert. In de psychologische wetenschap worden honderden kenmerken onderscheiden die uiteindelijk de individuele mens constitueren, vaak gecategoriseerd in de grote vijf persoonlijkheidstrekken (neuroticisme versus stabiliteit, extraversie versus introversie, openheid voor ervaring versus geslotenheid, consciëntieusheid versus laksheid, vriendelijkheid versus antagonisme). Een rationele, wetenschappelijke benadering waarmee de mens en de menselijke geschiedenis kunnen worden geduid. Bregman zijn onderscheid in deugen of niet deugen is daardoor dan ook eenzijdig, beperkt en romantisch, maar ergens ook gevaarlijk. Mensen onderverdelen in zij die deugen en zij die niet deugen, gaat niet alleen voorbij aan die complexiteit van de mens, maar roept ook verontrustende vragen op. Wat wordt precies bedoeld met deugen, wat is dat en waaruit blijkt dat? Wanneer de meeste mensen deugen, welke mensen deugen dan niet en hoe en door wie wordt dat bepaald? En vooral, hoe dient er in een samenleving omgegaan te worden met mensen die niet deugen?

Een absurditeit is dat Bregman de term Homo Puppy introduceert, waarmee hij zoveel wil zeggen dat juist die mensen die zich opstellen als een lief, aandoenlijk, knuffelbaar hondje overleven en uiteindelijk de instandhouding van de soort bepalen. Hij ziet er zelf uit als zo’n puppy, maar iedereen met een beetje zelfkennis weet dat er in ieder mens ook een bloeddorstige Rottweiler schuilt. Het concept van die Homo Puppy is dan ook niet alleen een volstrekt naïeve gedachte, het staat los van welk historisch verslag dan ook. Misschien zou Bregman zich kunnen verdiepen in het concept van “De Wil tot Macht”, zoals dat aan de orde komt in Nietzsches werk “Voorbij Goed en Kwaad”; een dieper instinct met daarin de behoefte aan macht kan veel meer verklaren over menselijke gedrag dan dit wereldvreemde, niet op enig evolutionair bewijs gebaseerde concept dat Bregman introduceert.

Maar vooral: het gaat voorbij aan kennis van de mens en zijn overlevingsmechanismen, het kwaad dat in ieder mens schuilt. Bregman schijnt niet te (willen) weten waartoe de mens in staat is als hij honger heeft, wanneer zijn stam wordt bedreigd, wanneer hij zijn verslavingen heeft te voeden en welke krachten zich in de donkere krochten van het reptielenbrein schuilhouden en ons gedrag bepalen. Hij gaat vooral voorbij aan hetgeen waartoe de mens in staat is onder invloed van ideologie; de op zich interessante, doch eenzijdig geselecteerde voorbeelden uit de oorlog had hij dan ook aan kunnen vullen met voorbeelden van beestachtig menselijk gedrag dat mensen elkaar aan kunnen doen afkomstig uit “De Goelag Archipel” van Solzjenitsyn. De geschiedschrijving over de culturele revolutie in China biedt overigens ook genoeg voorbeelden om de tegenovergestelde these dan die van Bregman mee te kunnen verdedigen (zoals die bijvoorbeeld beschreven wordt in “Wilde Zwanen: Drie Dochters van China” van Jung Chang): de meeste mensen deugen niet.

Wanneer een samenleving wordt ingericht op basis van een eenzijdig, romantisch mensbeeld, zoals dat bijvoorbeeld in het boek van Bregman wordt geschetst (en representatief is voor het breed in de samenleving heersend mensbeeld), dan heeft dat voor die samenleving op lange termijn dezelfde consequenties als voor een mens wanneer individuele levensbeslissingen kunnen worden herleid tot romantische opvattingen. Bregman kent zichzelf niet en heeft geen inzicht in de mens. Met behulp van eenzijdig geselecteerde voorbeelden bevestigt Bregman zijn eigen en een breed in de samenleving heersend ideologisch gelijk, maar dat is geen wetenschap en evenmin valide geschiedschrijving. Het gevolg van die ideologische eenzijdigheid is dat hij de geschiedenis niet waarheidsgetrouw weet te duiden, maar in zekere zin ook herschrijft; de ironie wil dat dat nu juist hetgeen is waar we waakzaam voor moeten zijn en dat het herschrijven of eenzijdig interpreteren van de geschiedenis nu juist iets is dat niet deugt. Geen van beide theses doen volledig recht aan de werkelijkheid; immers, soms deugen mensen, maar soms ook niet. Met het kritisch, met gezond verstand volgen van zijn beargumentering en retorica kan een ieder tot de conclusie komen dat Bregman zijn betoog op drijfzand rust en niet met de werkelijkheid overeenkomt. De vraag waarom het boek dan toch zo’n succes is en waarom het in de media niet is onderworpen aan zo’n kritiek, valt eenvoudig te verklaren: it fits the narrative.

In de Podcast “De Snijtafel” wordt in meerdere afleveringen het boek “De meeste mensen deugen” tot in detail besproken en volledig gefileerd. Wat helder wordt en onomstotelijk wordt aangetoond, is hoe eenzijdig, ideologisch, romantisch en uiteindelijk volstrekt naïef het betoog van Bregman is vormgegeven. Geheel terecht is dan ook de eindconclusie van de makers dat de auteur het boek dient terug te trekken.

Bekijk hier de eerste aflevering van “De Snijtafel”.

Door:
Nicolai
(voor www.ejbron.wordpress.com)