Wantrouwen in de samenleving en een explosieve sfeer

In een commentaar in de krant “Bergens Tidene” (BT) op de getuigenverklaring van Ole Jørgen Anfindsen in de Breivikzaak geeft Frank Rossavik zijn steun aan de redenering van de kant van de verdediging, waar de getuigenverklaring deel van was, namelijk, dat gewelddadig extremisme opkomt als gevolg van wantrouwen in de samenleving. Dat is een gangbaar standpunt, natuurlijk discutabel en op zich niet erg opmerkelijk.

Des te opmerkelijker is het hoe de BT-commentator mee kan voelen met en de gedachte herkent, tot op zekere hoogte ook de gewelddadige neiging, die zichzelf manifesteert in diegenen met een wantrouwen in de verhoudingen, zich aan de kant gezet voelen of overlopen – natuurlijk zonder zelf geweld te willen goedpraten. Om dit te illustreren wijst hij op een persoonlijke kant en hij betrekt de cartooncrisis erbij om te kunnen uitleggen wat hij bedoelt:

“Nadat een Deense krant de tekeningen van de profeet Mohammed publiceerde, waren er heftige – soms gewelddadige – reacties onder moslims in vele delen in de wereld. Sommige politici en andere deelnemers aan het debat trokken de conclusie dat zulke karikaturen en andere zogenaamde beledigingen niet zouden moeten plaatsvinden. Sommigen gingen zover om het geweld en de bedreigingen te verontschuldigen.

Dit is een klein deel van een groter vraagstuk, maar velen zullen zich het debat herinneren. Ik voelde dat de vrijheid van meningsuiting in gevaar was, voor mij de belangrijkste van alle vrijheden. Ik was soms razend op deelnemers in het debat die mijn zorgen bagatelliseerden of die eenvoudig van mening waren dat religieuze gevoelens van mensen belangrijker waren dan de vrijheid van cartoonisten om religieuze machten belachelijk te maken.

Frank Rossavik

Ik was daar zo door geschokt, kan ik mij herinneren, dat ik in een gegeven situatie over de schreef had kunnen gaan, dat ik iemand had kunnen slaan. Een andere, een meer latente agressiviteit die ik had, dat ik zou kunnen schieten of een bom ontsteken, het was in ieder geval iets wat ik me kon voorstellen.”

Het is prijzenswaardig van Rossavik om te erkennen dat hij zich de mogelijkheid kan voorstellen dat hij, onder bepaalde omstandigheden, zichzelf zou kunnen vergeten, zelfs als deze neiging onder normale omstandigheden niet prijzenswaardig is. Hij is blijkbaar onder geestelijk gezonde mensen niet de enige. Als we even voorbijzien aan de buitengewone Breivikzaak, met zijn voor vredestijd eenmalige combinatie van menselijke afgrond en zinloze slachting, wat is dan de betekenis van de alledaagse implicaties van dit onderkennen?

Gezien het feit dat we op weg lijken te zijn naar wat Robert Putnam beschrijft als de toestand van wantrouwen,  niet alleen tussen samenlevingen, maar ook binnen sociale groepen, is het geen goed nieuws om op zekere vormen van wantrouwen met een, tot op zekere hoogte, explosieve stemming te reageren. Het risico is dat het een algemeen verhoogd conflictniveau tot gevolg heeft, met hoogst concrete consequenties – niet alleen als gevolg van politieke meningen, maar dat het ook onvermijdelijk tot spanningen buiten de openbare sfeer (debat) zal leiden.

Als het waar is wat Putnam beschrijft en als wantrouwen niet iets is dat met geld of “social engineering” kan worden weggetoverd, omdat er ook ethische implicaties zijn. Verantwoordelijken, of beter gezegd conflictschuwe burgers, zullen dan misschien vaker dan gezond is, mee overwegen dat het belang om niet op iemands tenen te gaan staan superieur aan alles is. Wie wil er verantwoordelijk zijn voor het risico dat iemand anders door het lint gaat.

In de praktijk, hoewel niet formeel, wordt het vrije woord het eerste voor de hand liggende slachtoffer van door een dergelijke beschouwing gemotiveerde zelfcensuur en van een gewelddadige tirannie, terwijl de meest basale van alle vrijheden ook die uitingen zou moeten beschermen die een sterke afkeuring teweegbrengen, een publiek debat dat z’n naam waardig is kan moeilijk zonder. Maar ook als gevolg daarvan kan het privégesprek er onder lijden. Is er een uitweg uit dit probleem?

Anfindsen

Bron:
http://www.document.no/2012/06/mistillitssamfunnet-og-det-eksplosive-humor/

Auteur: Christian Skaug.

Vertaald uit het Noors door:

vederso

(voor https://ejbron.wordpress.com/)