Vergeet die pedofiel maar

(Door: Radek Šebesta – Vertaling: Z.B.)

Op maandag 7 oktober begon in de Londense National Gallery de grootste tentoonstelling van de schilderijen van Paul Gauguin (†1903), de grootste sinds jaren. Zegt men Gauguin, dan ziet iedereen die zelfs maar zijdelings iets over de geschiedenis van de moderne schilderkunst af weet onmiddellijk de werken van Gauguin uit de periode dat hij in Stille Zuidzee, op Tahiti en op de Marquesaseilanden leefde (sinds 1891) voor zich (illustratie boven).

De tentoonstelling echter bleek niet zonder hindernissen te zijn. Nog voor het begin van de expositie werd juist deze periode van Gauguin’s werken onderwerp van discussie. Vreemd genoeg ging het niet over de werken zelf, maar over de morele kwaliteit van de maker, namelijk het feit dat de schilder op Tahiti leefde met twee dertienjarige meisjes, ze naakt schilderde en zelfs kinderen met ze had. Er is zelfs een mening geuit dat het werk van ‘deze pedofiel’ niet eens tentoongesteld, maar helemaal vergeten zou moeten worden.

Ik weet niet of Gauguin pedofiel was. Uit de tijd dat hij in Europa leefde, is bekend dat hij in Parijs zeker geen conformistisch burgerlijke leven leidde, maar er zijn geen aanwijzingen voor dat hij pedofiel was. Wat wel zeker is, is dat zijn verhoudingen niet ongebruikelijk waren ten opzichte van de koloniale samenleving op Tahiti onder de blanken, maar ook binnen de inheemse samenleving  was er niets ongewoons aan voor meisje van die leeftijd om te huwen.

Hoe dan ook, we hebben hier te maken met een zeer luide minderheid, die alweer in beeld  probeert te komen door het werk van iemand die algemeen geaccepteerd wordt in een negatief licht te plaatsen door te wijzen op zijn morele onvolkomenheid –  aan de hand van onze huidige criteria.

Toen ik vele jaren geleden geschiedenis studeerde, werd ik er door mijn professoren op gewezen dat we de personen in de sociale en morele context van hun tijd moeten zien. Wanneer we een historisch persoon op grond van onze waarden en moraal bekijken, krijgen we bijna zeker een karikatuur – en niet eens de karikatuur van de persoon in kwestie, maar die van onszelf.

Wat mij betreft zou ik het feit dat Gauguin beide mesjes in feite met syfilis heeft besmet, waarvan hij zich destijds al bewust was, een ziekte waaraan hij later ook overleed, als het grootste morele probleem beschouwen. Maar zo te zien heeft niemand zich aan dit feit gestoord.

In elk geval is de vraag of we Gauguin willen zien als een morele standaard (en daarin  zal hij niet slagen met het oog op de huidige maatstaven) of als een kunstenaar wiens kwaliteit al tijdens zijn leven op waarde werd geschat.

Als we de waarde en toelaatbaarheid van het werk van een kunstenaar niet op basis van het werk zelf gaan beoordelen, maar op basis van  a-historische morele criteria  die we op hem  toepassen, zullen we in de al niet te verre toekomst verbaasd staan hoe weinig er van het Europese culturele erfgoed overblijft. Maar misschien zijn er bepaalde mensen die dit juist willen.

Toen de Italiaanse televisie in 1971 een reeks over het leven van Leonardo da Vinci (†1519) aan het filmen was, draaiden de makers behoedzaam om het feit heen dat deze icoon van de Renaissance homofiel zou zijn. De tijden veranderen. Het feit dat zijn geaardheid Leonardo in zijn tijd niet maatschappelijk heeft uitgeschakeld, had hij te danken aan zijn machtige beschermers. Vandaag de dag wordt hij bijna geadoreerd wegens zijn ‘progressiviteit’. Dat wat in de tijd van Leonardo werd gecriminaliseerd en maar vijftig jaar geleden zedig verzwegen werd, wordt vandaag als normaal gezien.

Niettemin, Leonardo had een leerling en sommigen denken dat hij in feite zijn adoptieve zoon genaamd Salai was. Kunsttalent had de jongen niet, maar Leonardo mocht hem graag en heeft hem bijna alles getolereerd wegens zijn mooie uiterlijk. Hadden die twee een verhouding? Het is niet uit te sluiten.

Gaan we ook het werk van deze ‘pedofiel’, die voor velen de verpersoonlijking van de Renaissance is, ook verstoten? De overgrote meerderheid van het publiek kent  immers de afzonderlijke periodes en kunstrichtingen vooral dankzij de iconische makers en persoonlijkheden zoals Gauguin, da Vinci, Rembrandt en anderen.

In de Europees-Amerikaanse samenlevingen (en de Angelsaksische in het bijzonder) gaan steeds luidere stemmen op van de minderheid die om moreel iconoclasme roepen.  Volgens de ideeën van deze morele guerrilla zou de hele westerse cultuur het  ‘laatste oordeel’ moeten doormaken, waarbij alles ‘op de weegschaal’ gelegd moet worden, en zij bepaalt aan de hand van haar morele overtuigingen wat wel en niet als ‘licht’ bevonden wordt en dus afgewezen moet worden. Deze mensen willen onze cultuur en wetenschap zuiveren van ongeschikte persoonlijkheden en hun werken.

Ook de ‘racist’ David Livingstone (†1873) wordt bijvoorbeeld “op het matje geroepen”. Het maakt niets uit dat het gaat om een beroemde ontdekkingsreiziger en strijder tegen slavernij. Hij is schuldig, omdat hij de in zijn tijd gebruikelijke mening van het superieure blanke ras (conclusie die bij het vergelijken van een Victoriaanse gentleman met Afrikaanse inboorling niet zo moeilijk te maken was) deelde. Honderd en vijftig jaar na zijn dood denken we hier anders over en moet Livingstone vervloekt worden, zijn naam vergeten en zijn werk worden uitgewist.

Willen deze mensen ons niet uiteindelijk zuiveren van onszelf, ons van onze culturele wortels  ontdoen? De mensenmassa zonder wortels, die niet verankerd is in zijn eigen cultuur, is vele malen makkelijker te beheersen dan een zelfbewust volk dat trots is op zijn eigen cultuur en geschiedenis.

Bron:
https://neviditelnypes.lidovky.cz
Door: Radek Šebesta

Vertaald uit het Tsjechisch door:
Z.B.
(voor www.ejbron.wordpress.com)