Burkina Faso: tikkende tijdbom in West-Afrika

(Vertaling: E.J. Bron)

Niet alleen het Nabije Oosten en Midden-Oosten zijn sinds geruime tijd enorm politiek instabiel en worden gekenmerkt door militaire twisten, ook het Afrikaanse continent komt na een politiek-wetenschappelijk beschouwde “relatief” rustige fase van consolidering in het midden van de jaren-2000 niet tot rust. Behalve de duurzame conflicthaard en het tot nu toe vermoedelijk meest verwoestende conflict van de 21^e eeuw in de Democratische Republiek Kongo, woeden ook in Noord-Afrika plaatsvervangende oorlogen en belangenconflicten van internationale grootmachten en regionale warlords (vooral in Libië). En dit heeft niet alleen maar aanzienlijke effecten op het sub-Sahara gebied in West-Afrika, dat door deze al jarenlang aanzwellende instabiliteit in toenemende mate meegesleurd wordt in de maalstroom van het geweld.

Ook de hoofdzakelijk door de West-Afrikaans Economische Gemeenschap (ECOWAS) geforceerde vrede in de regio komt in gevaar. Naast volatiele landen zoals Niger, Mali en Nigeria – met zijn Boko Haram problematiek in het noorden – geldt Burkina Faso als grootste kruitvat van de regio. Sterke terreuractiviteiten in het jongere verleden en daaruit resulterende humanitaire crises, vermengd met chronisch wanbeleid en schaarste-economie wijzen in ieder geval in deze richting. Als de politieke en sociale situatie in het West-Afrikaanse land om kiept, dan zou dat verwoestende effecten op de omringende landen, maar ook op de regionale stabiliteit met zich meebrengen. En ook Europa zou (opnieuw) door eigen schuld de dupe van een mislukte en willekeurige Afrika-politiek van de grootmachten van het globale noorden kunnen worden.

De chronologie van een (regionale) destabilisering

Op dit moment wonen er bijna 19 miljoen mensen in Burkina Faso. De binnenstaat geldt zelfs voor West-Afrikaanse omstandigheden als uitermate arm. Met opkomende buurlanden in het zuiden, zoals Ivoorkust, Ghana of Togo, kan de armoedige “woestijnstaat” niet concurreren. De economische vooruitgang heeft in Burkina Faso in de afgelopen decennia op grond van radicale, linkse heerschappij en talrijke militaire putschen nauwelijks intrede gedaan. Een net zo wezenlijke als vaak onbekende factor in Burkina Faso´s binnenlandse politiek is ook de voormalige koloniale macht Frankrijk. Door een grote militaire aanwezigheid in het land, die samen met de VS gecoördineerd en bedreven wordt, zorgt men vaak als enige partij voor “heldere omstandigheden”. Het zogenaamde “G5-Sahelzone-initiatief” (bestaande uit de West-Afrikaanse landen Mauritanië, Mali, Burkina Faso, Niger en Tsjaad) moet sinds 2014 voornamelijk de terreur in de regio te bestrijden. Uiteraard zich er achter de militaire betrokkenheid echter in de eerste plaats niet de steeds opnieuw benadrukte terreurbestrijding in de Sahel-zone, maar de beveiliging van de toegang tot waardevolle bronnen, vooral uranium en edelmetalen.

Waarmee we bij het thema terrorisme al bij de oorsprongen van de jongere instabiliteit van Burkina Faso zijn aangekomen. Onlangs nog waarschuwde de VN er voor dat het Afrikaanse land een “Syrië” van West-Afrika zou kunnen worden, een ander “Syrië” bestaat met Libië immers al sinds geruime tijd in Noord-Afrika. Wat meespeelt, is het klassieke domino-effect van een broze veiligheidsstructuur in de regio. Door de sinds 2011 woedende burgeroorlog in Libië, veroorzaakt door een tegen het volkerenrecht indruisende aanvalsoorlog van de NAVO en haar bondgenoten, zijn er niet alleen wapens in onbeperkte hoeveelheid naar het zuiden gegaan, maar ook terreurgroeperingen en milities, die in quasi-failed-states zoals Mali, Niger en dus ook gewoon Burkina Faso perfecte wijkplaatsen en operatiegebieden aantroffen. Vooral vanuit Mali zijn goed opgeleide en zwaarbewapende radicaalislamitische groeperingen (Ansar al-Dine) en Tuareg-separatisten Burkina Faso binnen gesijpeld, die ook daar het geweldsmonopolie van de strategisch belangrijke staat voor ongekende uitdagingen plaatst. De politieke instabiliteit sinds de burgerrevolutie van 2014, die de lange tijd heersende Blaise Compaore ten val bracht, evenals een mislukte militaire putsch van zijn aanhangers in het jaar 2015, vergemakkelijkte het doen en laten van deze groeperingen in Burkina Faso verder.

Juist in de noordelijke regionen geldt, net zoals in Nigeria, het geweldsmonopolie van de staat grotendeels niet meer. Radicaalislamitische groeperingen hebben het gebied in handen en plegen sindsdien massaal aanslagen en aanvallen op veiligheidstroepen, maar ook op christenen. Bijna een half miljoen mensen zijn sindsdien uit de noordelijke regionen naar het zuiden gevlucht, wat de andere deelstaten van het land op hun beurt voor enorme humanitaire en veiligheidspolitieke taken plaatst, die ze nauwelijks de baas kunnen. Bovendien zijn veel van deze vluchtende mensen er van overtuigd verder te kunnen reizen naar Europa. Uit dit over het algemeen onbekende Afrikaanse land staat Europa dus een ongekende migratiestroom te wachten.

Het Westen, met uitzondering van de G5-missie onder leiding van Frankrijk, houdt zich tot nu toe relatief terug over de geopolitieke catastrofe die zich af begint te tekenen in Burkina Faso. Pas toen enige maanden geleden goudmijnen onder vuur kwamen te liggen van de “islamisten”, reageerde de internationale gemeenschap. Van een “humanitaire interventie” of anti-terreur acties is men echter nog mijlenver verwijderd. De multilaterale inspanningen om de conflicten tussen Afrikaanse landen onderling tot rust te brengen, vonden tot nu toe bijna uitsluitend in West-Afrika zelf plaats. Of bovenregionale, onder leiding van ECOWAS, of tussen landen onderling, met francofone landen als bemiddelaars. De Franse strategie van de pure militaire aanwezigheid is tot nu toe n ieder geval meer dan ineffectief gebleken. Wat Burkina Faso op de lange termijn nodig heeft, is een doordachte sociaaleconomische ondersteuning van de autochtonen evenals de ondersteuning van de regering bij het herstellen van de veiligheid in grensprovincies. Grensbewaking wordt ook in het sub-Sahara gebied van Afrika noodgedwongen steeds belangrijker, hoewel ze moeilijker te handhaven is dan bijvoorbeeld in Europa. Bovendien moeten de structuren van de nationale veiligheidstroepen dringend hervormd worden om te garanderen dat ze gepast op de toenemende terroristische bedreigingen kunnen reageren.

Burkina Faso: een kruitvat erger dan “Syrak”?

Alle hierboven beschreven maatregelen werden echter in de afgelopen jaren niet ingevoerd, omdat de regering als zwak en van het buitenland afhankelijk bekend staat en druk is met intern machtsbehoud. Daarom is het niet verwonderlijk dat Burkina Faso steeds verder afglijdt in destabilisering. Geopolitieke analisten beoordelen de landendriehoek respectievelijk het grensgebied tussen het westelijke Niger, Mali en Burkina Faso inmiddels als een van de gevaarlijkste regio´s van Afrika, typisch genoeg een mengeling van Syrië en Irak: “Syrak”. Volgens de VN wordt de humanitaire situatie in de landendriehoek enorm precair. Er werden meer dan 750.000 mensen uit de regio verdreven, meer dan 100.000 gelden al als vluchtelingen en 1,8 miljoen mensen leiden aan voedselgebrek en slechte toegang tot voedsel.

Het doel van de terroristen is ongeveer hetzelfde als in het Midden-Oosten: een transnationale destabilisering, in het verloop waarvan het machtsvacuüm dat ontstaat, wordt opgevuld. Er zou in de regio in de toekomst ook een “Proxy-State”, zoals de Islamitische Staat en diens kalifaat, uitgeroepen kunnen worden, mocht de geweldsspiraal in deze intensiteit verder draaien. De in Mali door separatistische Tuareg uitgeroepen en later door “islamisten” overgenomen staat “Azawad” is al een eerste indicatie in deze richting.

Terwijl Noord-Afrika, en hier ook Libië dankzij generaal Haftar´s initiatief, een stabiliseringsproces tegemoet zou kunnen zien, gaat het in West-Afrika de tegenovergestelde kant op. Alleen al de geografische grootte van het betreffende gebied dat door deze jongste ontwikkelingen geschaad wordt, is enorm en zou alleen daarom al de internationale gemeenschap op grond van de urgentie in actie moeten doen komen. En men kan er van uitgaan dat deze regionale veiligheidscrisis de komende jaren erger zal worden, totdat ze uiteindelijk zorgt voor de aandacht die geen enkele globale speler meer kan laten wegkijken. Juist Europa moet hier duidelijke buitenlandspolitieke accenten plaatsen als men een verdere massa-immigratie uit West-Afrika wil voorkomen.

Er bestaat echter geen ideale oplossing om met de veiligheidsuitdagingen te kunnen omgaan, die asymmetrisch verlopen en een mengeling van terrorisme, opstand, rebellie en de catastrofale sociaaleconomische en politieke omstandigheden zijn, die alle bovengenoemde factoren verscherpen. Wat West-Afrikaanse landen zoals Mali, Niger of Burkina Faso vanuit veiligheidspolitiek oogpunt vooral nodig hebben, is een proces van het zogenaamde “Nation-Building”, echter geenszins in de vorm hoe het westelijk woord sinds het einde van de “oude” Koude Oorlog” dat belichaamt. Daarmee wordt in de eerste plaats veelmeer bedoeld dat de autochtonen in iedere betreffende gemeenschap en de naties waartoe ze allemaal behoren, moeten samenkomen om te beslissen wat er precies nodig is voor het herstel van de stabiliteit en in hoeverre ze op buitenlandse hulp zijn aangewezen. Een Bottom-Up-proces, zogezegd. Op dit moment noemt de VN meer dan $ 700 miljoen om bijna 5 miljoen acuut bedreigde mensen in de regio in en rondom Burkina Faso te kunnen helpen. Maar met geld alleen worden de problemen niet verholpen, want “islamisten” en andere militiegroeperingen vallen doelgericht scholen, opleidingsinstituten en infrastructuur aan, wat wederom een nooit eindigende spiraal van vlucht en afhankelijkheid op gang brengt.

Hierbij zou ook ECOWAS behulpzaam kunnen zijn, hoewel de anglofoon gedomineerde regionale organisatie omstreden is. Maar het aanzienlijke militaire en civiele potentieel zou eerder met de complexe sociaal-culturele feitelijkheden kunnen omgaan en deze weer harmoniseren dan dat niet-Afrikaanse spelers dit zal lukken. In Liberia lukte dit na het einde van de burgeroorlog heel goed. Nu al probeert bijvoorbeeld het “Department of Education, Science and Culture” van de ECOWAS imams en onderwijspersoneel doelgericht op te leiden om de religieuze radicalisering in Burkina Faso in te dammen. En voor de jaren 2020-2024 werd een regionaal actieplan ter bestrijding en indamming van het terrorisme uitgeroepen. Er moet een miljard dollar naar de defensieve strijd en de opbouw voor stabiliteit stromen, het succes is echter meer dan onzeker. Want elke interventie, of die nu regionaal of internationaal is, biedt anderzijds weer de mogelijkheid eigen belangen door te drukken en het machtsevenwicht in de regio te verschuiven en is zodoende aan een aanzienlijk risico verbonden. Mogelijk kunnen in West-Afrika in de toekomst Rusland en China betrouwbaarder partners worden dan de VS en Frankrijk dit tot nu toe waren.

De focus op een puur militaire component, met grondtroepen en dergelijke, zou echter snel weer uit welke vredesinspanningen dan ook weggenomen moeten worden. Belangrijker zou de ondersteuning van lokale veiligheidsscholing , de economische ontwikkeling en het herstel van de regeringsmacht in daarvoor door terrorisme getroffen gebieden zijn. Het zou voor de regio West-Afrika daarom beter zijn om een multipolaire koers in de vredes- en veiligheidsstructuur te varen en af te zien van traditionele partners en hun ondersteuning. Het zou veelmeer tijd worden om andere opties te onderzoeken als de regionale spelers serieus met deze crisis willen omgaan. Dat lijken ze in ieder geval te willen. Afgewacht moet worden welke relevante ontwikkelingen wat dit betreft dit jaar zullen brengen.

Bron:
https://unser-mitteleuropa.com

Vertaald uit het Duits door:
E.J. Bron
(www.ejbron.wordpress.com)