Boerkaverbod in naam van de menselijke waardigheid

(Essay Etienne Vermeersch en Dirk Verhofstadt)

In zijn standpunt (De Morgen, 26 mei) keert hoofdredacteur Wouter Verschelden zich tegen de wet op het boerkaverbod in de publieke ruimte. Hij deed dit naar aanleiding van de publicatie van een interview met een vrouw die zegt dat ze zelf kiest voor het dragen van een alles bedekkende sluier en dat ze zich door die wet beroofd voelt van haar vrijheid van religieuze expressie. ‘De consequentie van haar keuze’, zo schrijft Verschelden, ‘is dat ze niet meer zelf naar de bakker kan’. Waarop hij besluit dat het boerkaverbod in de publieke ruimte een aantasting betekent van onze fundamentele liberale grondrechten in het algemeen en de vrijheid van religieuze expressie in het bijzonder. Het is een redenering die getuigt van een beperkt inzicht in de grondslagen van ons democratisch samenlevingsmodel maar ook van een capitulatie tegenover denkbeelden en praktijken die wars zijn van een humane visie op het statuut van de vrouw.

De rechten inzake godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting zijn niet onbeperkt geldig: ze kunnen, in bepaalde contexten, in conflict komen met de gangbare wetten en normen. (1) Het recht op vrije meningsuiting impliceert niet dat men die mening in alle omstandigheden vertolkt. Een katholieke school heeft het recht een leraar te verbieden in de klas een atheïstisch betoog te houden en in een gemeenschapsschool zijn leraars gebonden door de neutraliteitsverplichting. (2) Ook in de openbare ruimte kan het recht om in alle omstandigheden zijn mening te uiten, om redenen van algemeen belang worden beperkt. Zo kan men het recht op betogen op sommige plaatsen en tijdstippen verbieden. Men kan bepaalde types van boodschappen (bvb. van pornografische of lasterlijke aard) uit de openbare ruimte verwijderen.

(3) De godsdienstvrijheid houdt niet in dat elke gedragsvorm zonder meer aanvaardbaar is. De aard en het al dan niet bindend karakter van dat gedrag binnen een bepaalde godsdienst speelt een rol: maar aan de andere kant ook het gewicht van overwegingen inzake het ongewenst karakter ervan. Met name in verband met de gelaatsbedekking geldt dat die in de moderne islam uitzonderlijk geworden is. (4) Wie vindt dat elke individuele meningsuiting via het gedrag, hoe buitenissig ook, door de mensenrechten beschermd wordt, zou ook nudisme en monokini in alle openbare ruimten moeten aanvaarden, als uiting van een naturistische ideologie. Zelfs het aan een ketting houden van mensen op straat, met instemming van de betrokkenen, zou dan aanvaardbaar moeten zijn wegens een uiting van een SM-levensbeschouwing. Kortom, zodra voldoende ernstige argumenten tegen een publieke uiting in taal, beeld of gedrag bestaan, vormt een algemene verwijzing naar vrijheid van godsdienst of meningsuiting geen argument. Voor het boerkaverbod in de openbare ruimte, zijn er zeker afdoende argumenten.

Het dragen van een gezichtsbedekking in de publieke ruimte is een aantasting van de menselijke waardigheid en aldus in strijd met de Rechten van de Mens. Eén van de kernwaarden van de mensenrechten is immers de principiële gelijkheid van alle mensen. Op dat recht kunnen alle mensen aanspraak maken, maar dat houdt in dat iedereen de plicht heeft dat recht bij de andere te erkennen. Dat heeft tot gevolg dat er wederkerigheid moet bestaan in de contacten van mens tot mens in de openbare ruimte. Als een persoon mijn gezicht kan kennen en herkennen, heb ik het recht ook het gezicht van die persoon te kennen. Wie mij die herkenning weigert, ontrekt zich aan het normale intermenselijke contact en tast mijn menselijke waardigheid aan.

Het gaat hier ook om een principe van openbare orde: het verbergen van het gezicht vormt een mogelijk maatschappelijk gevaar. Het herkennen van de daders van onwettelijke of immorele handelingen, of zelfs vijandige uitingen (beledigingen), wordt erdoor onmogelijk gemaakt of ernstig bemoeilijkt. Ook het opsporen van misdadigers door het verspreiden van robotfoto’s of signalementen zou dan zeker voor het vrouwelijk deel van de bevolking aan zinvolheid inboeten (overigens kunnen ook mannen zich zo vermommen). Tijdens het carnaval is in sommige steden wel een masker toegelaten, maar binnen een duidelijk beperkte ruimte en tijdspanne.

In de traditionele streng islamitische interpretatie symboliseert dit type van sluier dat de vrouw exclusief aan haar man toebehoort, niet alleen voor wat betreft de intieme relatie, maar ook in verband met haar hele persoonlijkheid. Vanuit een moderne humane visie op de menselijke relaties is dat een onaanvaardbare discriminatie. De eventuele toestemming van de vrouw doet daar niets van af: men heeft niet het recht afstand te doen van elementaire mensenrechten. Het feit dat men enkele vrouwen vindt die vrijwillig een boerka dragen, is irrelevant: er zijn ook masochistische vrouwen die in een relatie slavin-meester willen leven. Dat is geen argument om het verbod op slavernij op te heffen. Daarbij komt dat, in tegenstelling wat die vrouw beweert, de islam de boerka of niqaab niet oplegt. Zelfs traditioneel al niet in de hanefitische, of in de sjiïtische rechtsscholen. Sinds de hervormingsbewegingen van rond 1900 wordt deze sluier door de grote meerderheid van de moslims van nagenoeg alle rechtsscholen niet meer als een godsdienstige plicht beschouwd. Zelfs de Al Azhar universiteit, de meest gezaghebbende van de islam, verbood onlangs vrouwen met een niqab de universiteit te betreden. Het inroepen van de godsdienstvrijheid is dus zeker in dit geval ongegrond.

Hoewel er vrouwen zijn die beweren de gezichtsbedekking vrijwillig te dragen, verandert dit niets aan het feit dat dit in vele gevallen gebeurt onder morele dwang vanwege de echtgenoot of de omgeving. Deze dwang zal toenemen naarmate het aantal niqaabs en boerka’s toeneemt. Er bestaat geen enkel middel om die dwang uit te schakelen of zelfs in specifieke gevallen te detecteren. Alleen een algemeen verbod kan zo’n aantasting van de menselijke vrijheid uitschakelen. Eva Brems beweert niet ‘fijntjes’ maar ‘dommetjes’ dat een vrouw niet kan worden bevrijd door dingen te verbieden. Geldt het bevrijdend verbod op kinderarbeid en huwen vóór 16 dan niet voor meisjes? Ook op vrouwen is het diepe inzicht van Henri Lacordaire van toepassing: “Entre le fort et le faible… c’est la liberté qui opprime et la loi qui affranchit.”. Wie zich tegen het boerkaverbod keert, kiest voor de verdrukking van zwakke medemensen. De opmerking dat dit probleem zich weinig stelde, is kortzichtig. De situatie in Engeland en Frankrijk toonde immers aan dat zo’n ontwikkeling vlug uitbreiding kan nemen. Juist omdat het probleem hier nog niet acuut was, was het goed dat het parlement deze wet nu goedkeurde.

Liep ons land met dit boerkaverbod internationaal schade op? Bij ons weten, is er nog geen enkele afkeuring gekomen van westerse regeringen op deze beslissing van het Belgisch parlement. Wel zijn er protesten gekomen uit radicaal islamitische hoek en van zogenaamde ‘progressieve’ westerse intellectuelen, ‘feministes’ zoals BOEH (Baas over eigen Hoofd) en Groen-politica Eva Brems. Misschien zouden ze eens het boek van Groen-politicus Luckas Vander Taelen over de situatie in sommige Brusselse gemeenten moeten lezen. ‘Vrouwen droegen vroeger in Vorst en Sint-Gillis nauwelijks hoofddoeken’, aldus Vander Taelen, ‘maar nu zijn ze er bijna toe verplicht willen ze op straat niet voor hoer uitgemaakt worden’. Zoals het Franse, zal ook ons boerkaverbod wereldwijd een baken vormen voor die miljoenen vrouwen die er alleen maar van kunnen dromen om zich ongesluierd in de publieke ruimte te mogen bewegen.

Vorig jaar verscheen hun boek ‘Dirk Verhofstadt in gesprek met Etienne Vermeersch. Een zoektocht naar waarheid’.

Dirk Verhofstadt & Etienne Vermeersch

Bron:

http://www.liberales.be/essays/boerkaevdv

(h/t Martien Pennings)