De val van de Berlijnse Muur: Politieke ineenstorting als gevolg van een economische crisis

(Vertaling: E.J. Bron)

Het officiële Duitsland viert het einde van de DDR als een overwinning van de burgerrechtenactivisten op een onrechtstaat. In werkelijkheid stortte de DDR in elkaar door haar schuldenlast en haar slechte economische situatie. In dit opzicht is de ondergang van het communistische imperium een dreigende waarschuwing voor alle landen ter wereld met een veel te hoge schuld.

Exact 200 jaar na de Franse Revolutie bevond Europa zich in 1989 in een feeststemming: Na “Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap” klonken nu de leuzen “eendracht, recht en vrijheid” door het Duitse land en weerklonken in een duizendvoudige echo over de hele wereld. Het Duitse volk had de Berlijnse Muur neergehaald. Samen met miljoenen broeders en zusters in Oost-Europa had een continent het juk van de onderdrukking door het communisme van zich afgeschud.

“Glasnost” en “perestrojka” – transparantie en hervorming – waren de woorden van het moment. Michail Gorbatsjov was de held, Helmut Kohl werd door de mantel der geschiedenis aangeroerd. De maandagdemonstraties in Leipzig weerlegden Lenin, die gezegd zou hebben dat de Duitsers een kaartje zouden kopen voordat ze uit revolutionaire overmoed een station zouden bestormen.

De teloorgang van het Oostblok werd door velen als een overwinning van de menselijkheid op de bureaucratie geïnterpreteerd, als zege van de onverschrokken geest op de materialisten. Velen zagen in de val van de Berlijnse Muur het definitieve bewijs dat systemen van onderdrukking, leugens en uitbuiting niet duurzaam zijn en dat het goed, uiterlijk na 40 jaar, doorzet.

De collectieve roes van de Europeanen ontketende zulke krachten, dat de revolutie onmiddellijk doorging en ook de landen van West-Europa greep. Als men al bij reizen van Keulen naar Cottbus, van Stuttgart naar Stralsund en van München naar Magdeburg geen bureaucratische formaliteiten meer hoefde te ondergaan, als men in landen, die decennia lang waren ingebonden in economische systemen die naar het leek als water en vuur tegenover elkaar stonden, nu met dezelfde munt kon betalen – waarom zou de grote hereniging tot Duitsland beperkt moeten blijven? Eendracht en recht en vrijheid – dat zou ook het hoofdmotief voor Europa moeten worden. En zo kwam het in 1992 tot het voor de EU fundamentele Verdrag van Maastricht. In het jaar 2002 werd in elf landen de euro als uniforme munt ingevoerd. Europa werd binnen enkele jaren veranderd op een manier zoals dit in honderden jaren niet was gebeurd.

De economische vereniging van Europa zorgde ook voor een soort roes bij al diegenen die niets van economie begrepen. De kanselier van de eenheid, Helmut Kohl, had zich naar eigen zeggen nooit met geld beziggehouden. Dat leidde na al zijn historische momenten tot zijn nogal profane val als partijchef na een affaire rondom schenkingen aan de partij. Helmut Kohl zweeg over de herkomst van dubieuze gelden met de grandioze motivering dat hij de schenker zijn “erewoord” had gegeven en dat dit voor hem heilig zou zijn, heiliger dan de wet. Dergelijk gebrek aan “glasnost” kent men eigenlijk alleen maar van de maffia. De assistent van Kohl, de latere en huidige Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble, kreeg van een wapenhandelaar DM 100.000,- in een envelop, loog hierover tegenover het Duitse parlement en kan zich er tot op de dag van vandaag niet aan herinneren wat er uiteindelijk met het geld gebeurd is.

Maar destijds, in de roes van de hereniging en de Europese eenheid, wilde niemand zich bezighouden met schijnbaar banale economische kwesties. Bovendien dacht men destijds heel goed te weten wie de goeden en wie de slechten zijn. Helmut Kohl, Hans-Dietrich Genscher, Willy Brandt: de zeer grote coalitie van de politieke visionairs overtrof de kleine geesten Mielke, Honecker en Krenz. Het Westen had gewonnen en de overwinnaars schrijven nu eenmaal de geschiedenis, zouden de DDR-kameraden later klagen.

In werkelijkheid was de hereniging slechts ten dele de grote overwinning van de vrijheid op de onderdrukking. De oorzaken van de ineenstorting van het communistische machtsblok waren dezelfde die geleid hadden tot het uiteenspatten van de dromen van de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV.: teveel schulden maken een einde aan de meeste hoge politieke vluchten.

De levensomstandigheden in het Oostblok waren ondraaglijk geworden. De burgers kwamen in opstand. Het ging hen zo slecht, dat zij niet meer bang waren voor arrestatie bij een legendarische demonstratie van de Poolse vakbond Solidarność of voor de dood in de strijd tegen de beruchte beulen van de Securitate van de Roemeense dictator Nicolae Ceauşescu. De kleine elite van functionarissen, die leefde op kosten van de meerderheid van de bevolking, was te ver gegaan. Niet toevallig heet de spreuk die de DDR aan het wankelen bracht: “Als de D-Mark niet naar ons toekomt, dan gaan wij naar de D-Mark.” De Oost-Duitsers hadden via de westerse televisie een alternatief voor ogen. Een revolutie kan niet gevoerd worden onder het motto “McDonald´s voor iedereen”. “Wij zijn één volk” – dat is daarentegen onweerstaanbaar, een oerkreet van zelfbeschikking, de donderende afwijzing van de betutteling, het geboorte-uur van de Duitse democratie in de geest van Schiller, Nietzsche en Hegel.

Na het einde van de DDR werd behalve de legende van het volk van verzetsstrijders – in werkelijkheid werden de echte verzetshelden zoals Bärbel Bohley of Konrad Weiß zowel door links als rechts voor en na de omwenteling gemeen behandeld – nog een ander beeld over de redenen van de teloorgang zichtbaar. Hans-Hermann Hertle omschrijft de hopeloze situatie van de DDR in haar eindfase. Het bericht van de historicus herinnert fataal aan de krantenberichten over de huidige situatie in de landen van Zuid-Europa:

“Sinds 1978 zat de DDR in de schuldenval: Vervallen kredieten en rentes moesten gefinancierd worden door de opname van nieuwe kredieten. De solvabiliteit van de DDR hing af van de bereidheid van westerse banken de SED nieuwe kredieten toe te staan. Uit angst voor protesten en binnenlandse onlusten wees het Politbureau in 1979 eerst ingrijpende prijsstijgingen en daarna ook een herverdeling van investeringen ten gunste van het producerende gebied van de hand. Lagere investeringsquota, nagelaten economische aanpassingsregels, stijgende rentes voor de schulden aan het Westen, een kredietstop van het Westen, die volgde op de betalingsproblemen van Roemenië en Polen en het uitroepen van het oorlogsrecht in Polen op 13 december 1981, en de vermindering van de levering van ruwe olie uit de Sovjet-Unie sinds begin 1982 stortten de DDR in de tot dan toe grootste economische crisis.”

De crisis leidde tot het einde van het politieke systeem. Ze leidde echter niet, zoals werd beloofd door Helmut Kohl, tot de “bloeiende landschappen”, die de ijverige Duitsers in het Oosten en Westen graag samen zouden hebben opgebouwd met daadkracht, ingenieurskunst en vertrouwen in God. Ze leidde vooral niet, wat betreft het volksvermogen van de DDR, tot een versterking van het volk: Een deel werd in sneltreinvaart via privatiseringen aan West-Duitse of West-Europese concerns verkocht. Aanzienlijke delen uit het vermogen van de SED verdwenen. 16 jaar na het einde van de DDR beëindigde de “onafhankelijke commissie tot onderzoek naar het vermogen van de partijen en massaorganisaties van de DDR” haar werkzaamheden – zonder de verdwenen miljoenen gevonden te hebben.

Bron:
http://deutsche-wirtschafts-nachrichten.de

Vertaald uit het Duits door:
E.J. Bron
(www.ejbron.wordpress.com)