Wie ondermijnt nu eigenlijk het vertrouwen in de rechterlijke macht?

(Door: Wim van Schaik)

Rechters lijken boven elke vorm van kritiek verheven. Wie kritiek heeft, is meteen een populist, speelt met vuur, en heeft het slecht voor met de rechtsstaat. Maar is het niet zo dat die kritiek juist geuit wordt door bezorgde burgers, die zien dat hun fundamentele rechten (recht op leven, recht op vrijheid en recht op bezit) geminacht worden?  Het begint al met de houding van rechters. Die dient onafhankelijkheid en onpartijdigheid uit te stralen, maar de lichaamstaal van rechters komt meestal over als arrogant en zelfingenomen. Wat bedoeld is als professionele afstand, lijkt meer op minachting voor de ander.

Die lichaamstaal is nog het minste. Belangrijker is de geloofwaardigheid van rechters. Volgens de media doen populisten met hun kritiek niets liever dan de geloofwaardigheid van het establishment, dus ook van rechters, in twijfel trekken. Maar de feiten liegen er niet om. Niet elke rechter bezit de integriteit van rechter Tie: streng, maar rechtvaardig. De vraag is ook waarom rechters verheven zouden zijn boven kritiek.

Dat kritiek op rechters de rechtsstaat in gevaar brengt, is onzin. Wie wat aan te merken  heeft op een rechter verklaart daarmee niet meteen alle rechters vogelvrij, noch zet hij burgers aan om het recht in eigen hand te nemen. Suggereren dat populisten er behagen in scheppen het establishment, en dus ook rechters, te kijk te zetten, slaat ook nergens op. Rechters lijken soms van een andere planeet te komen. Dat moet aan de kaak gesteld worden. Dus goed dat er populisten zijn!

Populisten zijn helemaal geen gevaar voor de rechtsstaat. De werkelijke bedreiging van de rechtsstaat is het gebrek aan adequate publieke controle op de machtigste van de drie staatsmachten. Justitie en politie krijgen regelmatig forse kritiek. Maar de rechterlijke macht blijft altijd buiten schot, ook al doen rechters uitspraken die gespeend zijn van zelfs het meest elementaire rechtsgevoel. Hoogtijd en meer dan nodig om daar eens de vinger bij te leggen.

1. Rechters hebben steeds meer macht gekregen. Was een rechter vroeger iemand die de wet toepaste, nu interpreteren rechters de wet en in sommige gevallen vullen zij deze – compleet in strijd met de scheiding der machten – zelfs aan. Dat interpreteren komt in de praktijk neer op toegeven aan ‘het gevoel’ in de samenleving. Tenminste, dat wil men ons doen geloven. In werkelijkheid gaan rechters mee met de morele voorkeuren van de elite of van pressiegroepen van het moment. Nooit malen zij om de voorkeuren van de gewone man. Die bevallen de rechters niet en worden daarom gelabeld als dom en onderbuik.
2. Dan zijn er de rechters die zich te weinig bewust zijn van hun positie en zo nodig in de media van zich moeten laten horen, zoals rechter mr. Eliane van Rens. Zij uitte op tv kritiek op de PVV en de wraking in het eerste Wilders-proces. Onverstandig, want niemand met gezond verstand die toen nog geloofde dat zij met het aantrekken van de toga de eigen overtuiging aflegde.
3. Dat brengt ons bij de politieke achtergrond van rechters. Ook al rust er in Nederland een taboe op om het te zeggen, die achtergrond is wel degelijk van invloed op de beslissingen van rechters. Dat is de realiteit. Dat geen rechter het partijprogramma van D66 in zijn oordeel betrekt, wil nog niet zeggen dat het niets uitmaakt hoe hij of zij als rechter in het leven staat. Zeker in gevoelige zaken speelt dat mee. Het grote aantal rechters met D66-achtergrond doet het imago van de rechterlijke macht dan ook geen goed. Sterker, het is reden tot grote zorgen over het functioneren van de rechterlijke macht.
4. Vooringenomenheid, zeker politieke, van de rechterlijke macht ondermijnt het vertrouwen in de onpartijdigheid van de rechtspraak. Dat rechter Van Rens zelf niet inzag niet de meest aangewezen persoon te zijn om achter de tafel te gaan zitten, getuigt van een onprofessionele houding en mateloze zelfoverschatting. Noch haar eerdere kritiek, noch haar ongehoord vooringenomen en venijnig verhoor bij de ondervraging van getuige-deskundige Paul Cliteur waren voor de wrakingskamer aanleiding om haar te vervangen. Dat laat zien dat de rechterlijke macht de schaamte voorbij is, zelfs de schijn van onpartijdigheid niet meer ophoudt en willens en wetens niet alleen PVV-kiezers, maar evengoed de rechtsstaat schoffeert. Rechters die politiek bedrijven, dát ondermijnt pas de rechtsstaat.
5. Geen wonder dat er groot wantrouwen heerst tegenover rechters. En hoe vaak wordt dat wantrouwen niet bevestigd? In het laatste proces-Wilders werden veel getuigen deskundigen niet toegelaten. Zoiets bevordert het vertrouwen in de rechtspraak niet. En rechters mogen dan wel bij hoog en bij laag van zichzelf beweren dat een politieke of welke overtuiging ook geen invloed heeft op hun onafhankelijkheid, maar als een rechter vervolgens op tv vertelt dat PVV´ers niet welkom zijn binnen de rechterlijke macht voedt zo’n bewering alleen maar het terechte wantrouwen.
6. Rechters lijken ook gewoon lak te hebben aan het volk (populo). Ondanks een voortdurende roep om zwaardere straffen blijven Nederlandse rechters relatief lage straffen opleggen. Zelfs terwijl politie, misdaaddeskundigen en nabestaanden zich daar keer op keer zich tegen uitspreken. Graaiers als Nurten Albayrak komen met een taakstraf weg. Net als wegpiraten en rovers die onnoemelijk leed veroorzaken. Geen wonder dat uit woede over de onbalans tussen aangebrachte schade of leed en de straf voor de dader(s) de stoelen door de rechtszaal vliegen. Maar in plaats van zich eens achter de oren te krabben, weten rechters niets anders te doen dan de stoelen vast te laten zetten.
7. Ronduit fout is het als rechters zich mengen in politieke discussies over voorgenomen rechtspraak. Politici en rechters hebben hun eigen verantwoordelijkheid. Ze horen zich niet met elkaars zaken te bemoeien. Dus moeten rechters niet drammen als de politiek het heeft over griffierechten of taakstraffen.
8. Is er eenmaal een politiek besluit genomen, dan willen rechters nogal eens sjoemelen met het volgen van dat besluit. Zo bleek uit onderzoek dat niet alle rechters hun bijbanen opgaven, terwijl dat wel moest. Ook weten ze goed de muizengaatjes van de wet te vinden. Voor iedereen is duidelijk dat volgens de wet ‘een kale taakstraf’ niet langer volstaat voor de bestraffing van ernstige zeden- en geweldsmisdrijven. De wetgever wil dat zulke vergrijpen zwaarder bestraft worden en dat daarvoor helemaal geen taakstraffen meer opgelegd worden. Maar de lobby van rechters (‘maatwerk en zo’) kreeg het voor elkaar dat rechters toch nog een taakstraf mochten opleggen, maar dan wel naast een minstens onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Gevolg: rechters bepalen zelf wel wat ze willen, maken een lange neus naar de wetgevende macht en delen juist meer taakstraffen uit.
9. En dan zijn er nog de gevallen waar rechters geen raad mee weten. Twee mensen in een auto. Dodelijk ongeluk. Niemand weet wie reed. Drie gasten trappen iemand dood. Niemand gaf de dodelijke trap. Op de vlucht voor de politie botsten Mohamed el G. en Mohamed S. op een voetganger. Die overleed daardoor. ‘Geen van beiden had de scooter bestuurd’. Ook forensisch deskundigen konden niet achterhalen wie de bestuurder was. Gevolg: vrijspraak. De vindingrijkheid van de rechters schiet hier te kort. Maar als Wilders voor het hekje staat, dan zijn ze ineens wel super spits. Ook al moet de Marokkaanse nationaliteit tot ras verklaard worden, Wilders zal veroordeeld worden. Geen wonder dat mensen daar kritiek op hebben.
10. Het is ook helemaal niet uit te leggen dat rechters er een behagen in lijken te scheppen de volksvertegenwoordiging, en dus het volk, te dwarsbomen. Grenscontroles mogen niet van de EU. Gezond verstand gebruiken bij controles en opsporing (etnisch profileren) is discriminatie. Migranten weren of uitzetten is onmenselijk, immoreel. Haat/imams weigeren is in strijd met vrijheid van godsdienst. Een muur, een hek, preventief opsluiten. Niets mag. Rechters zouden zich niet moeten lenen voor een politiek steekspel zoals in de zaak Wilders of rond het inreisverbod van Trump. “Wie alleen maar wil registreren welke inbreuken op de rechtsstaat worden gemaakt zonder zich bezig te houden met de vraag van de noodzaak daarvan doet weinig nuttigs”. (Paul Cliteur)

Advocaten, notarissen, artsen, ambtenaren, allemaal kunnen ze aansprakelijk worden gesteld voor missers. Alleen rechters (sinds 2002) niet. Altijd weer doen ze een beroep op hun zogenaamde onafhankelijkheid en (daar heb je hem weer) de mogelijke schade voor het vertrouwen in de rechterlijke macht. Alleen de Hoge Raad, in feite een zichzelf aanvullend college, kan een rechter schorsen of ontslaan. Maar ook in dat college zitten soms lieden die daar niet thuis horen.

Het functioneren van de rechterlijke macht geeft alle aanleiding tot kritiek. En het wordt hoog tijd om die kritiek eens serieus te nemen. Rechters moeten, zoals de PVV wil, niet langer voor het leven benoemd worden. Dat biedt de mogelijkheid om de rechterlijke macht meer een afspiegeling te laten zijn van de politieke voorkeuren binnen de samenleving en niet van die van een groep rechters. Tegelijk kan dan de feminisering – ook een groot probleem – van de rechterlijke macht een halt worden toegeroepen.

Door:
Wim van Schaik
(voor www.ejbron.wordpress.com)