Geneuzel over de barmhartige Samaritaan

(Door: Wim van Schaik)

Het geneuzel over de barmhartige Samaritaan moet eens een keer stoppen. Pas nog  was het weer raak.  SGP-nieuweling Stoffer (lijkt een kloon van Kees v.d. Staay) nam Machiel de Graaf (PVV) de maat met de bewering dat de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan ons verplicht tot ontwikkelingshulp. En bij het Marrakesh debat werd Thierry Baudet venijnig aangevallen door Voordewind (CU) die precies wist te vertellen wie vooral onze naasten zijn: hoe verder af, hoe dichterbij. Zoiets.

Een kleine, fictieve vertelling, die slechts diende om tot inzicht te brengen, wordt steeds weer gebruikt om dwaze goedmensch standpunten een christelijk sausje te geven. Het laat zien hoe ver het christendom in Nederland van het padje is. Hoe het meebeweegt met ‘de tijd’ en aanschurkt tegen de macht om invloed te kunnen uitoefenen. Dat pragmatisch anticiperen op de tijdgeest heeft veel christenen ver van hun roots verwijderd. Door de werkelijkheid van vandaag in de Bijbel te stoppen, kunnen zij buigen voor elke ideologie. Die van de islam incluis. Om dat uit te leggen, moet ik terug naar de bron.

De parabel van de barmhartige Samaritaan (Lucas 10:30-37) is maar een regel of twintig lang, maar wel een van de meest aangehaalde metaforen over naastenliefde. Ook buiten christelijke kring. Christenen pronken met ‘hun’ barmhartige Samaritaan. Niet-christenen vinden het een prima kerel, zolang hij maar progressief, sociaal betrokken, bevlogen, invoelend en vol mededogen en begrip voor de hele wereld is. De populaire exegese dat Jezus Christus ons met het verhaal over de barmhartige Samaritaan laat zien dat naastenliefde het allerbelangrijkste is voor God, sluit daar bij aan. Maar die exegese is oppervlakkig en een slechte poging om deze gelijkenis voor eigen ideologische kar te spannen.

Het verhaal begint al eerder, bij vers 25. Daar ontmoeten we een wetgeleerde, een kenner van de Thora, die tot twee keer toe Jezus een strikvraag stelt. Eerst vraagt de wetgeleerde wat hij moet doen om het eeuwige leven te beërven in de hoop dat Jezus hem een raad geeft die afwijkt van de Thora. Maar Jezus kaatst de bal terug. En de wetgeleerde kan niets anders zeggen dan wat in de Thora staat “Gij zult de Heere uw God liefhebben uit geheel uw hart en uit geheel uw ziel en uit geheel uw kracht en uit geheel uw verstand; en uw naaste als uzelf.” Daarop zegt Jezus dat dit het juiste antwoord is en spoort hem aan dat dan ook te doen. Maar de wetgeleerde doet nog een poging Jezus te betrappen op onjuiste interpretatie van de Thora en vraagt dan wie zijn naaste is. Jezus geeft daarop geen rechtstreeks antwoord, maar vertelt de overbekende gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De wetgeleerde kan niet anders dan de conclusie trekken dat degene die barmhartigheid gedaan heeft de naaste is geweest van de man die halfdood geslagen langs de weg lag. Dat inzicht moet leiden tot zelfkennis omdat eerder een priester en een leviet het slachtoffer links lieten liggen…

De fundamentele fout is dat men de gelijkenis isoleert van zijn context en vervolgens doet alsof ‘alles’ om die gelijkenis draait. Zo raakt de werkelijke boodschap uit het zicht. Het gaat Jezus niet alleen en al helemaal niet vooral om de verhouding tot onze naaste. Het gaat over de verhouding van de mens én tot God én tot zijn naaste.

Een andere misvatting is dat het slachtoffer van beroving wordt gezien als de naaste die geholpen moet worden. Maar de gelijkenis laat niet zien wie een naaste voor ons is, maar voor wie wij een naaste (kunnen) zijn. Die constatering is belangrijk, want dat brengt ons direct bij het gegeven dat het Jezus gaat om persoonlijke ethiek in het bewijzen van ruime barmhartigheid aan iemand in nood. Punt.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan gaat beslist niet over een situatie waarin burgers – en vooral politici – de mond vol hebben over naastenliefde, terwijl zij de kosten en ongemakken daaraan verbonden onevenredig laten drukken op anderen. Hij laat zien hoe ik persoonlijk een naaste ben voor iemand, vreemdeling of niet, in een noodsituatie, voor de mensen met wie we te maken hebben en niet voor iedereen over wie we in de krant lezen of die we op tv zien. Goedmenschen, die de gelijkenis misbruiken om een ongelimiteerde instroom van vreemdelingen en ongecontroleerde ontwikkelingshulp aan  te wakkeren, laten de Bijbel buikspreken.

Je kunt de hulp die één individu (op doorreis) geeft aan een ander individu toch niet projecteren op een heel continent op zoek naar een beter bestaan? De realisten onder ons voelen dat intuïtief haarfijn aan. Keer op keer ontkrachten zij de gezochte analogieën van de goed-doeners op andermans kosten. Het gaat om persoonlijke actie. Het gaat om één individu. Het slachtoffer was in dit geval geen buitenlander. De hulpvaardige naaste droeg zelf alle kosten. De hulp was royaal, maar zeker niet levenslang.

Realisme past bij het onderwijs van Jezus dat nooit zoetsappig was. Misschien moeten al die dwepers met de barmhartige Samaritaan eens de gelijkenis van de vijf wijze en vijf dwaze meisjes ter harte nemen (Matth. 25). Dat gaat zo: Tien meisjes gaan naar een bruiloft. Maar de bruidegom komt maar niet. Het wordt later en later. Nog komt hij niet. Het is al donker als plotseling klinkt: “De bruidegom komt eraan!” Gelukkig hebben die meisjes lampen meegebracht, want het is aardedonker. Snel steken ze die aan. Maar vijf meisjes hebben wel lampen, maar niet genoeg olie. Dat schiet niet op. Ze vragen de andere meisjes om wat olie voor hun lampen. En wat zeggen die? “Nee, dat gaan we niet doen, want dat zou betekenen dat we straks allebei zonder olie zitten.”

Wat zou de goedmensch daarvan zeggen? Zielig! Erg! Onbarmhartig! We moeten delen! Zoiets. Wat zegt Jezus? Hij prijst die meisjes en noemt hen juist wijs, omdat ze voorzichtig zijn en naar de toekomst kijken. Mensen zijn in eerste instantie verantwoordelijk voor zichzelf en hun dierbaren.

Laatst zei iemand op deze site dat hij zich al bijna 10 jaar afvraagt hoe het mogelijk is dat mensen als christelijke schaapjes achter de cryptocommunist Merkel aanlopen. Heel terecht merkte hij op dat op de een of andere manier het christen-zijn op een eenzijdige wordt uitgelegd. Scherp gezien. Hoog tijd dat christenen inzien dat zij met hun ongenuanceerde welkomstcultuur een geperverteerde opvatting van naastenliefde aanhangen en eens moeten stoppen met hun geneuzel over de barmhartige Samaritaan.

Door:
Wim van Schaik
(voor www.ejbron.wordpress.com)