DE MYTHE VAN DE FEMINISTISCHE SOLIDARITEIT (1)

Simone de Beauvoir

(Door: Theresa Geissler)

Simone de Beauvoir en de afwezigheid van feministische solidariteit.

Simone de Beauvoir (9 januari 1908-14 april 1986), Frans filosofe en schrijfster, is zo ongeveer de hele tweede helft van de 20ste eeuw beschouwd als het boegbeeld van het feminisme. Dit dus vooral door haar even beroemde als omstreden essay “De tweede sekse”(La deuxième sexe), gepubliceerd in 1949, waarin zij de positie van de vrouw aan de kaak stelde. Jarenlang heeft dit werk gegolden als een baanbrekend, zéér revolutionair document, een bijbel in feministische kring. Hoewel het zeker een bijdrage heeft geleverd aan de tweede feministische golf, groeit nu, in de 21ste eeuw, langzamerhand het besef dat een kritischer beschouwing van deze vrouw, haar achtergrond, denken en werken op zijn plaats is.

Ten eerste vereist het feminisme, althans in theorie, onderlinge solidariteit. En men kan rustig stellen dat onderlinge solidaire gevoelens bij de Beauvoir het grootste deel van haar leven zo goed als afwezig zijn geweest. De hoofdoorzaak hiervoor moet voornamelijk gezocht worden in haar keuze de levensgezellin te worden van Jean-Paul Sartre en de daardoor onvermijdelijke verbondenheid met het Existentialisme.

De Beauvoir, van goede huize, maar onvermogend en zonder ‘bruidsschat’, moest zich vanaf haar tienerjaren bezinnen op een toekomst waarin zij in haar eigen levensonderhoud zou kunnen voorzien. Zij ging dus filosofie studeren aan de Sorbonne -toch een redelijk vooruitstrevende stap, destijds- en werd daar opgenomen in een geëngageerde studentenkring, waarin de drie jaar oudere medestudent Sartre al snel de hoofdrol speelde. Dit mondde uit in een verbintenis die levenslang zou blijven bestaan, zij het op eigen voorwaarden en met inachtneming van de wederzijdse vrijheid. Wat dit inhield, zullen we verderop te zien krijgen.

Sartre werd -en wordt- beschouwd als de grote vormgever van het Existentialisme. De kenmerken van deze levensfilosofie werden al beschreven door filosofen als Nietzsche en Kierkegaard, overigens zonder dat die de term zelf al gebruikten. Die werd metterdaad door Sartre geïntroduceerd. Samengevat komt het er op neer dat de mens er ís (gegeven) maar pas gaat bestààn door zijn eigen daden en verantwoordelijkheden. (L’être et le néant). Dat een dergelijke levensfilosofie gemakkelijk ontaardt in pure navelstaarderij hoeft geen betoog. Dat is dan ook wat Sartre, met de Beauvoir als gewillig aanhangsel, zowat zijn hele leven in praktijk heeft gebracht.

Want de Beauvoir, naar buiten toe trots en ongenaakbaar, o zo trots op haar ‘vrijheid’ en  ‘onafhankelijkheid’, trok zich in feite aan hem op als het eerste het beste kindvrouwtje. Zij omarmde het Existentialisme -officieel als vrije keuze- zij ving alles voor hem op, zij accepteerde zijn behoefte aan wat hij ‘resistente’ relaties noemde, naast de ‘contingente’ relatie die zij samen hadden. Dat laatste stond haar ook vrij, maar ze maakte er lange tijd geen gebruik van. Haar eigen, niet geringe, talenten die ze ten opzichte van anderen zo graag liet gelden, stelde ze voortdurend ten dienste van hèm. De trotse, ijskoude filosofe en vooraanstaande feministe had wel degelijk een “meester.”

Jean-Paul Sartre

Zelfs toen zij, tijdens een werkbezoek aan Amerika, hartstochtelijk verliefd werd op de schrijver Nelson Algren, auteur van onder meer “The man with the golden arm”, kon zij nooit definitief beslissen voor hèm te kiezen en bij hem in New York in te trekken. Steeds keerde zij weer terug naar Sartre en Parijs, totdat Algren er na een aantal jaren genoeg van kreeg en de relatie verbrak. De Beauvoir hervatte hierop weer haar onlosmakelijke band met Sartre, hoewel die zijn eigen koers geen moment gewijzigd had. Als klap op de vuurpijl adopteerde hij op een gegeven moment zelfs haar jongste rivale, de Algerijns-Joodse Arlette Elkaïm, als zijn dochter, haar op die manier tevens tot zijn legitieme erfgename makend! Die klap was des te groter omdat zijn erfenis, mocht hij komen te overlijden, tevens zijn complete werk omvatte, waarvan veel met behulp van de Beauvoir tot stand gekomen was! De Beauvoir slikte het…. Moeizaam, maar ze slíkte het. Ook dit.

Tegelijkertijd, sinds het uitkomen van “De Tweede Sekse”, aanvaardde zij de rol van ‘koningin van het feminisme,’ totale onafhankelijkheid, zowel sociaal als economisch, maar toonde overigens geen enkele betrokkenheid, bij niemand. Het Existentialisme, het onwrikbare geloof in het eigen ‘zijn’, gebood haar die absolute afstandelijkheid, ook tot zogeheten medevrouwen. Zij, die door haar als ‘sukkels’ werden gekwalificeerd, werden onherroepelijk door haar afgeschreven. Wat dàt betrof was het begrip ‘solidariteit’, zoals reeds opgemerkt, haar volstrekt vreemd.

In nààm verklaarden Sartre en zij zich wel solidair op andere vlakken: tijdens de oorlog noemden zij zich ‘verzetsmensen´, zonder al te veel voor het verzet te doen. Na de oorlog noemden zij zich ‘Communisten,’ zonder de sobere communistische leefwijze ooit tot de hunne te maken. Ze ontpopten zich als ‘fellow travellers’ en bezochten landen als Cuba en China, waar ze omwille van de propaganda natuurlijk op grootse wijze werden binnengehaald, en bekeken wat ze zagen uiteraard zónder enige kritische blik voor de feitelijke omstandigheden. Een bekend verschijnsel dat heden ten dage nog steeds in linkse kringen waar te nemen valt.

Intussen werd ook De Beauvoirs eigen -veelzijdige- werk gekenmerkt door een ‘vacuüm’, een koud egocentrisme en totale desinteresse voor alles wat zich buiten haar eigen leefsfeer afspeelde. Voor degenen die niet gegrepen zijn door het Existentialisme is het welhaast onmogelijk om  bijvoorbeeld een fictief werk van haar te lezen zonder geërgerd te raken door de nonchalante wijze waarop haar personages met elkaar omspringen en hun totale onverschilligheid voor alles en iedereen buiten de eigen ‘kring.’ Iedereen lost zijn eigen problemen op zijn manier op, schijnt ze voortdurend te willen zeggen; daarvoor is een ander niet verantwoordelijk. Dat is dan ook de uitgesproken essentie van het Existentialisme: “Les autres n’existent pas.”

Dus loste ook zij haar eigen zaken op. Op haar manier. Ze ontmoette een jonge, zelfstandige vrouw, Sylvie le Bon, die met haar eigen familie overhoop lag, en adopteerde haar op haar beurt als haar dochter! Mocht dit bedoeld geweest zijn als antwoord op Arlette’s adoptie door Sartre, dan had de situatie ergens wel iets pathetisch en zelfs lachwekkends! De Beauvoirs latere biografe, Deirdre Bair, kon er niet achter komen of er tussen de twee vrouwen ook nog sprake was van een daadwerkelijke lesbische relatie; daarover liet De Beauvoir zich nooit duidelijk genoeg uit. Mogelijk vond zij dat ze ‘er toch voor open moest staan’, zonder in wezen een lesbische of biseksuele geaardheid te hebben.

Sartre stierf in 1980, zowel fysiek als psychisch volkomen afgetakeld. Arlette eigende zich binnen de kortste keren alles toe en De Beauvoir bleef ‘gebroken’ achter, toepasselijk als dat was met betrekking tot de titel van één van haar eigen boeken, “La femme rompue.”(De gebroken vrouw). Ze overleefde hem zes jaar, verzorgd door Sylvie en terend op haar eigen faam. In 1990 verscheen haar biografie, geschreven door Deirdre Bair.

Bij nadere beschouwing is haar leven grotendeels gebouwd geweest op ‘poses’: Wannabe-Existentialiste, omdat ze, in plaats van ècht overal haar eigen verantwoording voor te nemen, zich in feite volkomen op Sartre heeft gericht. Wannabe-Feministe, omdat zij dacht andere vrouwen richtlijnen te kunnen geven, zonder die vrouwen feitelijk te zien stààn. Zij zag niemand staan, behalve de paar mensen binnen haar zéér kleine, existentialistische kring. Een toegewijd volgelinge van een ingebeeld persoon is zij geweest, niets waarnemend buiten hèm en zichzelf.

Het ‘Feminisme’ van Simone De Beauvoir kan dus rustig als een farce worden beschouwd.

Door:

Theresa Geissler

(voor www.ejbron.wordpress.com)